Jerzy Szyłak "Zgwałcone oczy"

Wstęp do semantyki gwałtu

3. Kadry z komiksu (a nawet z dwóch)
Kadr z dziewięćdziesiątego dziewiątego odcinka komiksu Wonder Woman, opublikowanego na początku lipca 1995 roku i noszącego na okładce charakterystyczny znaczek, sygnalizujący, że twórcy historii podporządkowali się zakazom i zaleceniom zawartym w Kodeksie komiksowym z 1954¹¹ roku . Na obrazku widzimy drobną sylwetkę kobiety, ubranej w kusą, półprzezroczystą koszulkę, sięgającą jej do połowy pośladków. Klęczy ona na podłodze, zwrócona tyłem do nas i przodem do rogatego potwora o mocarnych udach, szerokich barach, długich szponach i rozdwojonym języku. Potwór ma zakręcone rogi na głowie, świecące czerwone oczy, ostre zęby, nabrzmiałe żyły i naprężone muskuły i mówi: "Mogę zrobić wszystko!". On jest wszechmocny, ona bezradna. Jego przewaga fizyczna nad nią jest oczywista. Są sam na sam. I on rzeczywiście może z nią zrobić wszystko, co zechce. Obrazek niewątpliwie pokazuje przemoc, a fakt, że kobieta jest w negliżu budzi sugestię, że chodzi o przemoc seksualną.

Czytelnik komiksu mógł cztery strony wcześniej zobaczyć składającą się z pięciu rysunków scenę, w której ta sama kobieta zdejmuje ubranie i jednocześnie mówi do mężczyzny, którego plecy pojawiły się dopiero na ostatnim obrazku. Przyszła do jego domu, zdjęła ubranie z własnej woli i z przyczyn zdecydowanie erotycznych, potem zaś podeszła do mężczyzny i wówczas spotkała ją przykra niespodzianka. On zamienił się w potwora. Ona powiedziała mu: "Proszę, Randolfie. Nie możesz tego zrobić. Pozwól mi sobie pomóc!". To go rozzłościło. Uległ transformacji w jeszcze potworniejszego potwora, krzyknął: "Mogę zrobić wszystko!" i spalił ją w swoim uścisku.

Podtekst erotyczny jest łatwo zauważalny i choć fabuła komiksu zmierza ku pokazaniu pojedynku pomiędzy Dobrem (pod postacią tytułowej bohaterki, w omawianej scenie nieobecnej) i Złem (wcielonym w obecnego w tej scenie potwora), to jednak epizod przemiany mężczyzny w potwora jawi się jako przejrzysta alegoria gwałtu. Dziewczyna związała się z mężczyzną, o którym wiedziała, że jest przestępcą i brutalem. To ją w nim pociągało. Uważała jednak, że ona sama jest bezpieczna, bo on ją kocha i jej pragnie, i dlatego spędzą razem długi, rozkoszny weekend. I skończyła jako kupka popiołu. Jeśli tak spojrzymy na omawiany komiks, zobaczymy, że z opowiedzianej i pokazanej obrazkami historyjki nie tylko nie płynie zachęta do przemocy, ale - wręcz przeciwnie - ostrzeżenie przed brakiem rozwagi, "słodkimi brutalami" i własną naiwnością. Ostrzeżenie adresowane do dziewcząt¹². Postać dziewczyny i cała sekwencja (częściowego) stripteasu, otwierająca epizod, została narysowana z myślą o chłopcach, którzy również sięgną po ten komiks. Wskazuje na to erotyzacja kobiecego wizerunku i fakt, że przez dłuższy czas dziewczyna mówi do kogoś, kogo nie ma na obrazku, co daje efekt, że zwraca się wprost do widza. Męski (chłopięcy) czytelnik komiksu z przyjemnością utożsami się w tym momencie z mężczyzną, do którego mówi dziewczyna.

Reszta jest mniej przyjemna. Mężczyzna zmienia się w śliniącego się, rogatego potwora (jaka przykra niespodzianka). Tak być powinno: opisana przemiana jest zgodna z poetyką horrorów i - w myśl poglądów na temat kompensacyjnej funkcji opowieści grozy - wręcz pożądana. "[...] Badacz angielski, Walter Evans, tłumaczy mechanizmy horrorów z udziałem potworów wszelkiej maści, koszmarami wieku dojrzewania. Nastolatki, ogarnięte przemożną presją budzących się pożądań, przerażone własnym seksualizmem, często nierozumiejące nowych doświadczeń, które stały się ich udziałem, uważają się za <<potwory>>, ulegając poczuciu winy"¹³. Zdaniem Stephena Kinga, twórcy opowieści grozy, przedstawiając potwory, wielokrotnie odtwarzają "pierwotną scenę gwałtu"¹⁴. "Znaczna część seksu w literaturze grozy połączona jest z poczuciem władzy. Pokazuje nam związki, w których jeden partner zostaje całkowicie poddany władzy drugiego. [...] Problem w tym, że większość czternastolatków, którzy dopiero niedawno odkryli swój seksualny potencjał, czuje, że jest w stanie zdominować jedynie rozkładówkę z <<Playboya>>. Seks budzi w dojrzewających chłopcach wiele różnych uczuć, lecz, szczerze mówiąc, jednym z nich jest strach. Filmy grozy w ogóle, zaś filmy o wampirach w szczególności, wzmacniają jeszcze to uczucie. Tak, seks jest straszny, mówią. Tak, seks jest niebezpieczny"¹⁵.

Nasycone seksualnymi aluzjami opowieści o potworach korespondują z baśniami o narzeczonych zaklętych w zwierzęta¹⁶. Spełniają istotną funkcję dydaktyczną, ponieważ nie tylko uczą, że seks połączony z przemocą jest zły, ale także informują, że odczuwanie seksualnych lęków jest czymś, co odczuwa cała zbiorowość, nie zaś indywidualnym i odosobnionym doświadczeniem. Nie zmienia to faktu, że potężna postać umięśnionego, rogatego, mogącego "zrobić wszystko" monstrum, przed którym korzy się mała, półnaga kobietka, wygląda fascynująco i może okazać się atrakcyjna dla kogoś, kto czuje, że jest w stanie zdominować jedynie rozkładówkę z "Playboya".

Rysownicy komiksów często rysują i potwory, i skąpo odziane dziewczęta. Te drugie, najchętniej w opresji: walczące lub pobite, związane, uwięzione, broniące się przed kilkoma mężczyznami naraz. Dziewczęta nierzadko mają seksowne, obcisłe stroje, które w dodatku bywają podarte, nadzwyczaj duże biusty, odpowiednio przez rysownika wyeksponowane. Komiksy, o których mowa, ani nie mówią o przemocy seksualnej, ani jej nie sugerują (zapewnia nas o tym wiadomy znaczek na okładce). Na obrazkach oglądamy walczących ze sobą ludzi, bo bohaterowie komiksów często ze sobą walczą. Efektem owych starć są zadrapania i rozdarcia, sińce i rany, zwycięzcy i pokonani. To, że postacie kobiece występują w komiksach w tych samych rolach, co postacie męskie, jest jednym z przejawów równouprawnienia. To, że od czasu do czasu są bite tak jak oni - również. Problemu nie rodzi obecność przemocy, ale obecność erotyzmu, a dokładniej - erotyzacja wizerunków przedstawianych bohaterek, ukazywanie ich jako obiektów seksualnych i używania scen przemocy jako pretekstu do spotęgowania erotycznej aury obrazków¹⁷.

Bohaterka komiksu Catwoman wygląda niezwykle atrakcyjnie i wtedy, kiedy ją biją i kiedy ona bije, i nawet wtedy, kiedy leży nieprzytomna na masce samochodu, który ją potrącił. Podoba się dziewczętom, bo jest silna i niezależna, mężczyzn bije lub uwodzi. Może się z kimś związać na zasadach partnerstwa, ale na pewno się nie podporządkuje żadnemu mężczyźnie. Chłopcom podoba się, bo jest ładna, zgrabna i ma naprawdę duży biust (który zawdzięcza talentowi Jima Balenta). W dodatku ma długi bat, którym bije tych, którzy są niegrzeczni, dzięki czemu wpisuje się na listę sadomasochistycznych fantazmatów o dominujących kobietach. Seks i przemoc łączą się w jej wizerunku nierozerwalnie.

¹¹W. Messner-Loebs (scen.), M. Deodato, Jr (rys.), Wonder Woman 1995 nr 99.
¹²O komiksie Wonder Woman jako historii przeznaczonej dla dziewcząt pisze T. Robbins, The Great Women Superheroes, Northampton 1996.
¹³A. Helman, Wpływ psychoanalizy na twórczość filmową, "Film na Świecie" 1989, nr 369, s. 51.
¹⁴S. King, Danse Macabre, przeł. P. Braiter, P. Ziemkiewicz, Warszawa 1995. Cytowane określenie pada na stronie 99.
¹⁵Tamże, s. 101-103.
¹⁶Por. B. Bettleheim, Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni, t. 1-2, przeł. D. Danek, Warszawa 1985. Najważniejsze uwagi na temat znaczeń i przyczyn pojawiania się obrazów przemiany ludzi w zwierzęta i ich związków z wyobrażeniami na temat seksu pada w rozdziale Cykl baśni o narzeczonym lub narzeczonej zaklętych w zwierzę, znajdującym się w tomie drugim owej pracy.
¹⁷Krytycznie na temat erotyzacji wizerunków bohaterek komiksowych (i jej przyczyn) pisze T. Robbins, op. cit. Zob. też: L. Mulvey, Przyjemność wzrokowa a kino narracyjne, przeł. J. Mach, w: Panorama współczesnej myśli filmowej, pod red. A. Helman, Kraków 1992, gdzie jest mowa o erotyzacji wizerunków kobiet w filmie (do tego tematu powracam jeszcze w rozdziale Sznur, bat i orgazm).