Jerzy Szyłak "Zgwałcone oczy"

Semantyka gwałtu

1. Gwałt
"W zasadzie w najnowszych kodeksach przez pojęcie zgwałcenia rozumie się penetrowanie członkiem pochwy, odbytu czy ust ofiary nie wyrażającej na to zgody" - napisał Zbigniew Lew-Starowicz w książce Przemoc seksualna. - "Inne kodeksy mówią o erotycznej interakcji przy odmowie ze strony ofiary, a w niektórych wyodrębnia się ponadto fellatio (pobudzanie członka ustami lub językiem). W tych kodeksach jedno jest wspólne: brak zgody ze strony ofiary i zastosowanie przymusu ze strony sprawcy" ¹.

Seksuologowie twierdzą zgodnie, że "zasadniczym celem gwałciciela nie jest zaspokojenie popędu płciowego, lecz ujarzmienie swej ofiary. [...] Chociaż typowy sprawca zgwałcenia nie dostrzega w ofierze osoby, cel jego czynu nie odbiega tak całkowicie od tego, co nazywamy zachowaniem seksualnym; stanowi on odpersonifikowany, zniekształcony obraz seksualnego złączenia się. Natomiast u gwałcicieli-sadystów spotykamy się z aberracją celu seksualnego w kierunku fizycznego maltretowania i zabijania"² .

Przemoc seksualna może być uwarunkowana czynnikami biologicznymi i socjobiologicznymi, psychologicznymi, społecznymi i kulturowymi, najczęściej zaś występuje jako rezultat zsumowania kilku tych czynników. Gwałt jednak ma ściślejszy niż inne rodzaje agresji tego typu związek z określonymi wzorcami kulturowymi. Dokonując sumarycznego zestawienia wniosków dotyczących przyczyn seksualnej przemocy Lew-Starowicz napisał: "Przemoc seksualna wiąże się zarówno ze społecznościami o silnym patriarchalnym modelu, z dominującą pozycją mężczyzny, jak również z kulturami znajdującymi się w procesie przemian, które wyrażają się dążeniami emancypacyjnymi kobiet, rywalizacjami i walką między płciami". W dalszym ciągu tego zestawienia dodał jeszcze następujące wnioski wiążące dokonywanie gwałtów z czynnikami kulturowymi: - "Istnieją mity i stereotypy sprzyjające stosowaniu przemocy seksualnej, np. o przekornej masochistycznej naturze kobiet, o często ujawnianych przez nie marzeniach i potrzebie bycia zgwałconą. [...] - Niektóre kultury sprzyjają stosowaniu przemocy seksualnej (np. kult macho w krajach Ameryki Łacińskiej, niektóre społeczności prymitywne), a inne ujawniają wobec nich krytyczne postawy (np. Indie, Europa chrześcijańska)"³ .

Warto zwrócić uwagę, że żaden z wymienionych wyżej czynników nie stanowi bodźca mogącego skłonić do stosowania przemocy seksualnej wobec dzieci, zwierząt, starców lub innych mężczyzn i że gwałt dokonany przez mężczyznę na kobiecie jest znacznie rzadziej traktowany jako przejaw zboczenia niż gwałt homoseksualny lub seksualne wykorzystanie dziecka. Może to świadczyć o tym, że mimo dążenia badaczy do opisywania wszelkich form przemocy seksualnej łącznie, zgwałcenie jest w świadomości społecznej traktowane jako zjawisko nieco odmienne od pozostałych. To wpływ faktu, iż język i nasza świadomość też zostały ukształtowane przez model kultury, o którym feministki mówią, że jest patriarchalny.

Patriarchat zakłada dominację mężczyzny nad kobietą, przyznaje mu większe możliwości w rozmaitych sferach życia i daje przeświadczenie, że więcej mu wolno. Jednocześnie narzuca kobietom rolę "płci słabszej", zaś w określeniu tym zawiera się zarówno przyznanie im "obywatelstwa drugiej kategorii", jak i uznanie siły za kategorię służącą do oceniania człowieka. Przy pewnej aberracji umysłowej połączenie tych kulturowych stereotypów ("jestem lepszy bo silniejszy") może wręcz prowokować mężczyznę do udowodnienia kobiecie swoich "zalet" przemocą. Maggie Humm w Słowniku teorii feminizmu stwierdza jednoznacznie: "Gwałt jest zjawiskiem opartym na przemocy, a nie jedynie przestępstwem dokonanym przy użyciu przemocy. [...] Analizy feministyczne dowodzą, że gwałt jest logiczną konsekwencją seksizmu. Gwałt jest przemocą o najbardziej perfidnym charakterze, ponieważ jego ciągła obecność w życiu społecznym działa jak natrętne memento, które przypomina kobietom ich płciową kondycję (umożliwiającą ten rodzaj ataku)"⁴.

Obrazy gwałtu prezentowane w mediach zawsze obciążone są tymi znaczeniami, z którymi kojarzony jest sam gwałt. Świadomość zaś, że czyn ten jest aberracją seksualną (czy wręcz kulturową), rzutuje na sposób jego przedstawiania i skłania do pokazywania tego czynu w świetle jednoznacznie negatywnym. Niekiedy jednak stereotyp myślowy góruje nad tą świadomością i wówczas zdarzenia i znaczenia przedstawione w utworze układają się w sugestię, iż gwałt może dostarczyć kobiecie seksualnej rozkoszy.


¹ Z. Lew-Starowicz, Przemoc seksualna, Warszawa 1992, s. 133.
²K. Boczkowski, Płeć człowieka, Warszawa 1987, s. 92, 94.
³Z. Lew-Starowicz, op. cit.
⁴M. Humm, Słownik teorii feminizmu, przeł. B. Umińska, J. Mikos, Warszawa 1993, s. 82.