THOR JAKO POSTAĆ MITYCZNA
Mitologia nordycka, której jedną z głównych postaci jest Thor, stanowi najbardziej znaną cząstkę mitologii germańskiej. Informacje o wierzeniach Wikingów pochodzą prawie wyłącznie z czasów, kiedy zaznaczyli swoją aktywność śmiałymi wyprawami do niemalże wszystkich zakątków Europy, północnych brzegów Afryki, na Ocean Atlantycki odkrywając Islandię i Grenlandię, jak też docierając do brzegów Ameryki Północnej. Światło na mitologię pada więc w okresie między IX a XI w., czyli na schyłkowy okres pogaństwa nordyckiego. Ogrom wiedzy o mitologii nordyckiej pochodzi z bardzo bogatego piśmiennictwa w przytłaczającej większości islandzkiego – stanowiącego w XII i XIII w. fenomen na skalę europejską. Owe piśmiennictwo w pieśniach eddaicznych, tworzonych jako anonimowe, a będących zapisem przekazywanych ustnie z pokolenia na pokolenie strof opisujących reguły rządzące światem, jego powstanie, zmierzch oraz jego mieszkańców i ich perypetie. Także poezja skaldyczna pisana na chwałę bohaterów i władców często odnosiła się do mitów i postaci mitycznych.
Dysponując informacjami z powyższych źródeł zajmijmy się charakterystyką boga Thora. Otóż Thor pochodzi z boskiego plemienia Asów. Bogowie nordyccy dzielili się na dwa plemiona. Plemię Wanów, istot boskich, o których pochodzeniu wiedziano niewiele, a przypisywano im odwieczność i nieśmiertelność. Domeną Wanów są obszary związane z płodnością, wegetacją i dobrobytem; patronowali im najważniejsi przedstawiciele: bóg Frej oraz jego siostra bogini Freja. Asowie, którzy pojawili się po powstaniu świata, zdominowali obszary związane z władzą, siłą, magią. Boskie plemię Asów cieszyło się jednak większą czcią niż Wanowie, co stało się powodem zazdrości tych drugich, a w konsekwencji także powodem wybuchu w zamierzchłych czasach mitycznej wojny między oboma plemionami. Ale Asowie nie byli nieśmiertelni i znali swoje przeznaczenie, nadejść miał bowiem Ragnarok czyli dzień zmierzchu bogów, który położy kres doczesnemu światu. Przetrwać Ragnarok dane będzie tylko nielicznym, niestety Thor będzie jedną z ofiar walki bogów z siłami Chaosu.
Thor charakteryzowany jest jako bóg o niezwykłej sile fizycznej, jako najsilniejszy As. Jest synem boga Odyna i olbrzymki Jord. Odyn jako główna postać panteonu nordyckiego, patron wiedzy, magii i prawa nie miał wielu wspólnych cech z Thorem. Odyn, zawsze bardzo żądny wiedzy, działający amoralnie, aby tylko osiągnąć swój cel jest niemalże zaprzeczeniem osobowości syna. Thor, choć nie tak mądry jak ojciec, jednak zawsze jest rozważny, a nade wszystko prostolinijny. A poprzez swoje czynny udowadnia niezwykłą odwagę. W swoim postępowaniu znacznie częściej kieruje się moralnością niż ojciec. Cechy Thora są jakby uosobieniem cech prostego człowieka, dlatego kult Thora był bardzo popularny nie tylko wśród wikińskich wojowników, ale także wśród prostych ludzi, którzy widzieli w nim boga bliskiego ludzkim sprawom.
Etymologia imienia boga w jasny sposób nawiązuje do starogermańskiego słowa „thunra” oznaczającego piorun. Widoczna jest analogia bóstw piorunowych: germańskiego Donara/Thora, słowiańskiego Peruna, bałtyjskiego Perkuna oraz celtyckiego Taranisa. Dniem poświęconym Thorowi jest czwartek. Nie trudno to zauważyć analizując nazwy dni tygodnia w językach germańskich: angielski „Thursday”, szwedzki „Torsdag”, czy niemiecki „Donnerstag”.
Zatem główną funkcją Thora jest moc piorunowładcza ze wszystkimi innymi pokrewnymi zjawiskami włącznie, czyli wywoływaniem i zatrzymywaniem opadów, wyznaczaniem kierunku wiatrów itp. Atrybutem, który nadaje mu moc jest cudowny młot Mjollnir, stworzony dla niego przez karłów. Młot Thora jest symbolem pioruna, jego uderzenia powodują grzmoty i błyskawice. Inną cechą Mjollnira jest to, że nigdy nie chybi celu oraz to, że zawsze wraca do tego, który nim cisnął. Niestety zdarzały się piorunowładnemu sytuacje, że ten cudowny młot znikał w niejasnych okolicznościach, a konsekwencją były wyprawy do świata zamieszkanego przez olbrzymów celem jego odzyskania (walka Thora z olbrzymem Thrymem, królem Thursów).
Kolejnym ważnym atrybutem Thora jest pas mocy – Megingjord, którego założenie powodowało przybycie niezwykłej siły. Bez pasa oraz młota Thor jest niemalże bezsilny.
Podróżując jako wojownik między mitycznymi światami Thor porusza się w zaprzęgu ciągnionym przez dwa kozły. W wyprawach towarzyszy mu sługa – Thjalfi. Gdy jedzie zaprzęgiem walczyć z olbrzymami niebo płonie, jest pełne piorunów. Ponadto przypisuje się mu moc wywoływania burz i wiatrów także w momencie, gdy pociera lub dmucha w swoją rudą brodę. Nie bez znaczenia jest więc jego moc wpływania na pogodę.
Nade wszystko Thor przedstawiany jest jako niestrudzony wojownik. Jego ważną cechą jest ciąga wędrówka i pojedynki z olbrzymami. Thor odgrywa wszak bardzo ważną rolę obrońcy i strażnika Asgaardu, czyli siedziby Asów. Jest siłą boską, która równoważy siłę Chaosu. Jest elementem mitologicznego motyw walki sił przeciwstawnych: rezydujący w Asgaardzie bóg Thor kontra wąż-potwór Midgardsorm. Doczesny świat pozostaje w równowadze, a spotkanie Thora i Midgardsorma nie zmienia dotychczasowego układu sił. Bardzo popularny motyw walki Thora z Midgardsormem, mieszkającym w oceanie, który okala siedzibę ludzi – Midgaard, ma bardzo głęboki sens mitologiczny. Thor będąc raz nad brzegiem oceanu u olbrzyma Hymira, jeszcze jako młodzieniec, czyli w początkach świata; wybrał się z nim na połowy. Hymir, początkowo niechętny wyprawie twierdząc, że Thor nie podoła jej trudom, ostatecznie zgodził się na wypłynięcie widząc wściekłego Thora zabijającego najlepszego byka ze stada Hymira jako przynętę. Gdy wypłynęli na ocean Hymir ostrzegł Thora przed możliwością spotkania z Midardsormem. Ten jednak niczym się nie przejął i wyrzucił do wody byka uwiązanego mocną liną. Midgardsorm chwycił przynętę, obaj zaczęli się siłować. Ziemia trzęsła się, gdy Midgardsorm wykonywał gwałtowne ruchy wyciągany zwolna na burtę łodzi. Lecz niespodziewanie do pojedynku Thora i węża włączył się Hymir przecinając linę. W micie Thor, jako uosobienie porządku, staje do walki z potworem Midgardsormem, uosobieniem chaosu. Zwycięstwo któregoś z nich zachwiałoby równowagę świata i nastąpiłby jego kres. Dlatego interwencja Hymira jest konieczna i dotychczasowa równowaga kosmiczna zostaje przywrócona. Ale gdy nastąpi wspomniany Ragnarok to właśnie obaj antagoniści stoczą pojedynek. Thor dopnie swego zabijając węża, ale odejdzie zaledwie kilka kroków i padnie martwy zatruty jadem Midgardsorma.
Thor jak wspomnieliśmy jest obrońcą Asgaardu, tam także mieszka wraz z innymi Asami. Jego posiadłość zwie się Thrudheim, znajduje się w niej hala Bilskirnir czyli „Świecąca w płomieniach” składająca się z 540 komnat. Do Thrudheimu trafiają niektórzy prości i dzielni wojownicy wybrani przez Thora.
Thor ma za małżonkę piękną boginię Sif. Córka Thora i Sif – Thurdr to uosobienie cechy ojca – „siły”. Ponadto Thor ma jeszcze dwóch synów, których matką jest olbrzymka Jarnsaxa. Pierwszym z nich jest Magni czyli „mocny”; drugi to Modi czyli „gniewny”. Obaj synowie mają przeżyć dzień Ragnarok.
Na koniec warto w kilku słowach nadmienić, że nordycki kosmos, po którym podróżuje Thor, oparty jest na drzewie życia – jesionie Yggdrasill. To jesion łączy wszystkie światy: znajdujący się w samym środku Asgaard – siedzibę bogów, do którego prowadzi Bifrost („Tęczowy most”) oraz otaczający go Midgaard – świat ludzi. Dalej położony jest Utgaard (czyli świat zewnętrzny zamieszkany przez olbrzymy i istoty demoniczne). Częścią Utgaardu właściwą olbrzymom jest Jotunheim.
Gdzieś jeszcze dalej położone są zaświaty zwane Hel (lub Niflhel) oddzielone od reszty świata rzeką lamentu zwaną Gjoll. Czasem jednak lokalizowane są gdzieś na samym dole mitycznego układu światów. Bramy do świata umarłych broni pies-potwór Garm. Aby dotrzeć do zaświatów należy iść drogą zaświatową zwaną Helvegr. Prawdopodobnie Hel jest światem zmarłych właściwym Asom i ludziom. Olbrzymy i karły mają własne zaświaty.
Yggdrasill cechuje niezwykła dynamika. Zamieszkuje go wielu mieszkańców, którzy równoważą całą konstrukcję. Na samej górze, w koronie drzewa mieszka nieznany z imienia orzeł oraz koguty właściwe swoim światom: Fjalar (olbrzymom), Gullinkambi lub Vidofnir (Asom) oraz trzeci, którego imienia nie znamy – zaświatom. Koguty mają ostrzec przed nadchodzącym dniem Ragnarok. W korzeniach jesionu wije się wąż-potwór Nidhogg żywiący się ciałami umarłych. Po pniu zaś biega wiewiórka zwana Ratatoskr przekazując informacje między orłem a wężem. Ponadto gałązki Yggdrasilla skubią cztery mityczne jelenie.
Korzenie Yggdrasill rozpościerają się nad światy, ale tu informacje źródłowe są niestety niespójne. Jeden korzeń ma sięgać zaświatów Hel, drugi świata Hrimthursów (olbrzymów), trzeci Midgaardu wraz z Asgaardem. U stóp jesionu ma swoje miejsce źródło Urd przy którym o przeznaczeniu decydują Norny. Woda płynąca ze źródła jest nieskazitelnie czysta; spływa po pniu Yggdrasilla i zasila źródło. Tam spotykają się Asowie na narady, a wśród nich: Odyn – bóg magii i prawa, najważniejszy z Asów; znany nam Thor, a także Heimdall – bóg ładu społecznego, również strażnik Asgaardu, który ostrzeże dmąc w swój cudowny róg przed nadejściem sił Chaosu w dniu Ragnarok; uczciwy i sprawiedliwy Baldr, waleczny Tyr – bóg wojny, Bragi – bóg poezji.
Maciej Prujszczyk
Więcej o mitologii nordyckiej znajdziecie tutaj
