LOGIKOMIKS – W POSZUKIWANIU PRAWDY
Logika w komiksie
Forma komiksowa przeciętnym ludziom kojarzy się zwykle z prostą i niewymagającą od czytelnika, nisko intelektualną rozrywką. Czytanie komiksu przecież nie jest rzeczą poważną, a historie tam opowiedziane zdają się posługiwać prostymi konwencjami i poruszać tematy lekkie, zabawne czy nawet – o zgrozo! – fantastyczne. Jakby na przekór wyznawcom takiej opinii – i słusznie – na polskim rynku wydano nowy komiks o interesującym tytule „Logikomiks – W poszukiwaniu prawdy”. Warto przyjrzeć mu się bliżej, bo jest to wytwór niewątpliwie oryginalny, a to głównie ze względu na poruszaną w nim tematykę, obejmującą historię życia znanego filozofa, pisarza i działacza społecznego, Bertranda Russela.
Przesłanka nr 1 – fabuła
Fabuła komiksu toczy się dwutorowo. Główna historia opowiedziana w komiksie obejmuje okres od dziecięcych lat Russela do wybuchu II wojny światowej i pacyfistycznego wystąpienia filozofa na jednym z amerykańskich uniwersytetów. Wykład jest jedną z osi, wokół której opleciona została biografia znanego logika – podczas swojej prezentacji Russel nie tylko przytacza własne dokonania w dziedzinie logiki i filozofii, ale również opowiada o życiu prywatnym. Druga oś fabuły umiejscowiona została w czasach nam współczesnych – w greckich Atenach – i przedstawia samych autorów komiksu pracujących nad swoim dziełem i prowadzących przy tym filozoficzne dyskusje. Umiejscowienie historii na trzech poziomach – współczesności, wykładu Russela oraz historii życia filozofa i jego przyjaciół – jest zabiegiem interesującym i w miarę czytania komiksu wydaje się pomysłem dość logicznym (jak to na logiczny komiks przystało). Czytelnik nie ma wrażenia zagubienia, wszystko jest poukładane w sposób łatwy do odczytania. A czyta się historię z nieukrywanym podnieceniem i chętnie wertuje kartki tej bardzo ciekawej, obrazkowej narracji.
Przesłanka nr 2 – wielowymiarowość
Byłoby niesprawiedliwością potraktowanie „Logikomiksu” jako opowiadania tylko o życiu znanego filozofa. Jego ogromną zaletą jest wieloaspektowość poruszanych tematów. Znajdziemy w nim nie tylko problemy osobiste towarzyszące wielu myślicielom, których nauka doprowadziła na skraj choroby psychicznej (wątek ten jest dość uwidoczniony w komiksie), ale również zostajemy uraczeni dawką intelektualnej rozrywki. Autorzy komiksu w sposób wręcz mistrzowski przedstawili niektóre założenia filozoficzne Bertranda Russela, austriackiego logika Kurta Gödela, czy zajmującego się kwestiami języka i logiki – Ludwiga Wittgensteina (swoją drogą – ucznia Russela). A to wszystko przecież podane na kartkach narysowanej historii, gdzie dialogi czyta się w tzw. chmurkach.
Na oddzielną wzmiankę zasługuje zaprezentowany w komiksie dość interesujący paradoks golibrody, będący przykładem sprzeczności tkwiącej w założeniu, że każdy obiekt matematyczny da się wyrazić jako zbiór. Ta antynomia Russela stała się niejako przyczynkiem do napisania wespół z innym angielskim matematykiem, Alfredem Whiteheadem, słynnego czterotomowego dzieła pt. „Principia mathematica”, o którym też jest mowa w „Logikomiksie”. Paradoks ten zawiera się w następującym stwierdzeniu:
W pewnym mieście jest fryzjer, który goli wszystkich mężczyzn, którzy nie golą się sami, natomiast nie goli tych mężczyzn, którzy golą się sami. Czy ów fryzjer goli się sam? Jeśli goli się sam, to nie może golić się sam, a jeśli należy do mężczyzn, którzy nie golą się sami, to goli się sam!
Podobnych nielogiczności jest mnóstwo, jak choćby znany paradoks kłamcy (również przedstawiony na kartach komiksu), czy omnipotencji”. Sami autorzy w jednej ze scen przedstawiają intrygujący przykład logicznej sprzeczności dotyczącej katalogu książek nieodnoszących się do samych siebie. Podobnych smaczków jest wiele, jak choćby sam fakt, że w komiksie pojawia się wspomniana wcześniej historia powstawania samego komiksu, co oznacza w rezultacie odnoszenie się komiksu do samego siebie – przypadek, paradoks, czy raczej pomysłowa koncepcja autorów? Raczej to ostatnie, bo opowiadanie jest naprawdę dobrze przemyślane i narysowane.
Przesłanka nr 3 – wady
Ciężko jest znaleźć negatywne strony „Logikomiksu”. Można mu zarzucić dość powierzchowne potraktowanie niektórych elementów z życia Bertranda Rusella, jak chociażby jego działalność prospołeczną czy polityczną. W samym życiorysie przedstawionym przez autorów komiksu widać pewne niedociągnięcia, ba, nawet kłamstwa. Sami autorzy jednak się do nich przyznają i w sprostowaniu na samym końcu książki piszą, jaki cel przyświecał w zastosowanych przez nich uproszczeniach. Można również przyczepić się do tego, że koncepcje teoretyczne zostały zreferowane w sposób niepełny. Nie oszukujmy się jednak – kto z nas podejmie się przeczytania w całości „Principia mathematica” czy dzieła Gödela zawierającego twierdzenie o niezupełności? Poza tym warto pamiętać, że wciąż mamy do czynienia tylko (lub aż) z komiksem o życiu filozofa i jego przyjaciołach oraz o ideach im przyświecających. Biorąc to wszystko pod uwagę, można wybaczyć wybiórcze podejście w tworzeniu fabuły czy pewne nieścisłości w życiorysie bohatera.
Dedukcyjny wniosek
W ramach podsumowania warto wspomnieć o jednym wątku, który przetacza się przez całą opowieść, a dotyczy on poszukiwania sensu i logiczności wybuchu II wojny światowej. Na finiszu wykładu na uniwersytecie Bertrand Russel artykułuje bowiem:
Potraktujcie moją opowieść jako ostrzeżenie, narracyjny argument przeciwko sięganiu po sztampowe rozwiązania. Mówi ona, że stosowanie gotowych formuł nie wystarcza – na pewno nie wtedy, gdy stoicie w obliczu naprawdę poważnych problemów!
Opowieść zawarta w tym komiksie uczy więc czegoś więcej. Daje nam ona wskazówki, jak postępować w historycznie niepewnych czasach, a przecież w takich, z ekonomicznego punktu widzenia, przyszło nam aktualnie żyć. Przedstawia racjonalne instrumentarium, pozwalające nam okiełznać irracjonalne demony budzące się, kiedy nasz rozum zasypia. Dlatego też po „Logikomiks” powinien sięgnąć każdy z nas, niezależnie od wyznawanych poglądów czy wartości, bo jest to lektura ważna i inspirująca do dalszych, filozoficznych poszukiwań.
Paweł Maranowski
„Logikomiks – W poszukiwaniu prawdy”
Scenariusz: Apostolos Doxiadis, Christos H. Papadimitriou
Rysunki: Alecos Papadatos
Wydanie: I
Data wydania: 30 listopada 2011
Wydawnictwo: WAB
Tłumaczenie: Jarosław Mikos
Druk: kolorowy
Oprawa: miękka, ze skrzydełkami
Stron: 352
Cena: 49,90 zł
