Encyklopedia Wczesnej Ziemi Isabel Greenberg, która została wydana niedawno przez Kulturę Gniewu, to opowieść o jednym z najstarszych zwyczajów ludzkości. Mianowicie o opowiadaniu historii, a dokładniej o mocy tego zjawiska, jego powszechności w naszych dziejach oraz znaczeniu dla naszej kultury.
Encyklopedia Wczesnej Ziemi – rys. Isabel Greenberg
Wyprawa z bieguna
Ramą dla opowieści jest podróż młodego chłopaka z rasy Nordów zamieszkującej okolice bieguna północnego na południe w poszukiwaniu utraconej części siebie. Na biegunie południowym spotyka dziewczynę, w której się zakochuje, ale przez zawirowania w ich polu magnetycznym nie mogą się do siebie zbliżyć. Budują swój związek i poprzez rozmowy, snucie opowieści utrzymują bliskość.
Chłopak jest w tym niezrównany ze względu na swoją burzliwą przeszłość i przygody, jakie przeżył w drodze na południe. Już ta ramowa opowieść dla całego zbioru jest bardzo podobna do jednej z najbardziej znanych historii, czyli Odysei. Zresztą początek wyprawy bardzo ją przypomina. Chłopak spotyka cyklopa i syreny, przed którymi udaje mu się umknąć dzięki szczęśliwym zrządzeniom losu.
Encyklopedia Wczesnej Ziemi – rys. Isabel Greenberg
Szkatułkowa opowieść
Ten przykład pokazuje, jak skonstruowana jest cała opowieść, a właściwie zbiór zagnieżdżonych w sobie historii, baśni, mitów i legend ze wszystkich krańców Wczesnej Ziemi. Isabel Greenberg buduje swoje opowiadania, korzystając z wielu dobrze znanych nam wątków i motywów i przetwarzając je. Część pierwsza przypomina opowieści plemienne. Zapewne wzorowane są głównie na legendach innuickich. Dowiadujemy się z nich o kulturze, strukturze społecznej i zwyczajach ludów północy. Przecież przed wynalezieniem pisma przekazywano te informacje ustnie. Budowanie wspólnoty, społeczności oraz jej podtrzymywanie to jedna z podstawowych funkcji opowiadania.
Dziwne krainy i ich mitologie
W kolejnych rozdziałach autorka przedstawia też inne role, jakie pełni gawędziarstwo. W drugim bohater przybył do Brytanitarki, gdzie spotyka ludy i ich opowieści wzorowane na skandynawskich. Dowiaduje się o odwiecznym konflikcie pomiędzy Dagami i Halami, który podsycany jest opowieścią o wojnie. Opowieścią na wskroś polityczną i służącą do stworzenia podwalin mitu narodowego (wówczas bardziej plemiennego). Trochę szkoda, że bohater po odwiedzeniu Dagów nie trafił do Halów, żeby usłyszeć ich wersję opowieści. W historiach tamtejszych ludów często tłumaczone są różne niezrozumiałe dla nas i często krwawe zwyczaje mieszkańców Brytanitarki.
Ostatnim miejscem, jakie odwiedza chłopak, jest Migdal Bavel. To kraina bardzo rozwinięta. Ze strzelistymi budowlami i pełna handlarzy, naukowców i artystów. Kraina rozumu, pieniądza. Z kolei tamtejsze historie wykorzystują bardzo mocno wątki, które my znamy jako starotestamentowe, ale które były powszechne dla ludów Bliskiego Wschodu. Postać nadwornego Kartografa pokazuje też, jak używamy opowiadania w celach naukowych. Na podstawie „badań” stworzył on bowiem opowieść o tym, jak skonstruowany jest świat. Jej prawdziwość podważa pojawienie się bohatera. To pokazuje, jak zmienia się pojmowanie świata w wyniku zmiany narracji o nim. Także jak system społeczny może zostać podważony przez wywrotowe historie.
Encyklopedia Wczesnej Ziemi – rys. Isabel Greenberg
Opowiadanie a religia
Kilkukrotnie pojawia się też mit genetyczny dla świata. Różny dla każdej z ras. Jednak we wszystkich tych opowieściach, w wielu innych oraz w ramie je spajającej znajdziemy panteon bogów. Pomimo różnic kulturowych bogowie są tacy sami dla mieszkańców każdej z krain. Różni je interpretacja ich roli w życiu człowieka oraz kreacja świata. Naczelnym bóstwem jest Ptakolud. Towarzyszy mu Dzieciak i Dziecina. Tak jak w starożytnej Grecji bogowie mają ludzkie wady i zalety. Wielokrotnie ich knowania lub litościwość odpowiednio przeszkadzają i pomagają bohaterom opowiadanych historii w osiągnięciu zamierzonego celu.
Encyklopedia Wczesnej Ziemi – rys. Isabel Greenberg
Encyklopedia Wczesnej Ziemi i teozofia
W dodatku do historii autorka zdradza nam całą koncepcję Wczesnej Ziemi. To według mnie wyjaśnia, dlaczego wiele historii jest nam znanych. Pomysł na Wczesną Ziemię korzysta z idei ezoterycznej kosmologii teozofki Heleny Bławatskiej. Według niej przed obecnie znaną nam Ziemią i ludzkością istniało kilka jej wcześniejszych wersji, które po osiągnięciu pewnego stopnia rozwoju zanikały zupełnie. Kilkaset tysięcy czy milionów lat później powstawała kolejna. To trochę przypomina reinkarnację, ale w skali planetarnej. Twórcy teorii teozoficznych silnie inspirowali się hinduizmem i innymi dalekowschodnimi religiami. Z ich pomysłów częściowo wynikają historie o zaginionych kontynentach: Atlantydzie i Lemurii. Jedną z iteracji Ziemi była Era Hyboryjska i kontynent zwany Hyperboreą, których koncepcja została wykorzystana przez Roberta E. Howarda przy tworzeniu świata Conana.
Tak jak krainy i plemiona Hyperborei są przetworzeniami lądów znanych nam z historii, tak baśnie Isabel Greenberg przetwarzają, mieszają i łączą najróżniejsze motywy z popularnych legend, baśni i mitów. Przez umieszczenie w nowym kontekście nawet to, co dobrze znane, oddziałuje z nową mocą. Początkowo irytowało mnie trochę użycie współczesnego języka przez bohaterów opowieści, który kolidował z wydarzeniami z kart komiksu. Jednak doznałem olśnienia w trakcie lektury, że to przecież gawęda autorki. Jakim innym językiem ma być opowiadana?
Komiks dla każdego miłośnika fantastycznych opowieści
Od małego nieprzerwanie jestem wielkim fanem wszelakich baśni, mitów i legend. Sądzę, że stąd wzięło się moje umiłowanie dla fantastyki i komiksu, które dla wielu ludzi po osiągnięciu pewnego wieku stają się dziecinne, głupie itd. Jak pokazuje Isabel Greenberg w Encyklopedii Wczesnej Ziemi, opowieści tego typu mają ogromne znaczenie dla ludzkości i jej historii. Poza tym jest to po prostu dobra i wciągająca lektura. Liryczna, pełna humoru, ale też melancholii. Pomimo zawirowań i skomplikowanych losów bohaterów czytelnik czuje się bezpiecznie, jak przy świetle ogniska, słuchając wioskowego bajarza. O to chodzi w każdej dobrej opowieści.
Dziękujemy wydawnictwu za przekazanie egzemplarza do recenzji
Konrad Dębowski
Tytuł: „Encyklopedia Wczesnej Ziemi”
Tytuł oryginału: „The Encyclopedia of Early Earth”
Scenariusz: Isabel Greenberg
Rysunki: Isabel Greenberg
Tłumaczenie: Łukasz Buchalski
Wydawca: Kultura Gniewu
Data polskiego wydania: kwiecień 2019
Wydawca oryginału: Little, Brown and Company
Data wydania oryginału: 2013
Objętość: 180 stron
Format: 210 x 295 mm
Oprawa: twarda
Druk: kolorowy
Cena okładkowa: 99,90 złotych
