Alexandro Jodorowsky

Scenarzysta
ur. 7 lutego1929 r.
w Iquique (Chile)

Syn rosyjskich emigrantów, urodzony w małej osadzie na północy Chile, już od najmłodszych lat Jodorowsky był niespokojnym duchem, od początku też swoją przyszłość widział w sztuce, ku utrapieniu swojego ojca, który dla syna pragnął kariery lekarza. Za młodu zjeździł całe Chile jako członek trupy teatralnej (niektóre źródła podają, że był to teatr marionetek, inne, że mimów), by w wieku 24 lat opuścić swój kraj rodzinny. Trafia do Paryża, a dokładniej do słynnej grupy mima Marceau, któremu pisze kilka jego najsłynniejszych przedstawień. Po pięciu latach odchodzi i zostaje malarzem pokojowym, poznaje też surrealistycznego malarza Maurice'a Chevalier, który namawia Jorodowsky'ego do powrotu do teatralnych zainteresowań. W 1962 roku, razem z Rolandem Toporem i Fernando Arrabalem zakłada awangardową grupę teatralną "Panique", tworzącą spektakle, będące autoironicznymi zabawami konwencjami surrealistycznymi. Do historii przejdzie kilka performance'ów grupy, słynących z łączenia elementów humoru, sportu i pornografii.

Trzy lata później Jodorowsky leci do Meksyku, o co prosi go grupa Marceau, akurat mająca tournée po Ameryce i potrzebująca wsparcia artystycznego. Jodorowsky zostanie tam aż dziesięć lat, przez ten okres zaś nie będzie próżnował: zakłada teatr awangardowy, adaptuje na potrzeby kina sztukę Fernando Arrabala "Fando i Lys", kręci swoje dwa najsłynniejsze filmy ("El Topo" i "la Montagne sacrée" ("Święta góra")), pisze powieści, eseje i wiersze. To w Meksyku również następuje pierwszy kontakt artysty z komiksem: wymyślił postać bohatera, Anibala 5, dla rysownika Manuela Moro. Komiks pod tym samym tytułem to parodia komiksów erotycznych, opowiadająca o androidach, uwielbianych przez piękne kobiety (Jodorowsky wróci do Anibala w latach1990-1992, kiedy to powstaną dwa tomy komiksu o nim, narysowane przez Georgesa Bessa).

W 1975 roku Jodorowsky spotyka Moebiusa, już wtedy słynnego artysty komiksowego. Razem pracują nad kinową adaptacją powieści Franka Herberta "Diuna", która jednak nigdy nie zostaje zrealizowana. Jest to jednak początek wieloletniej współpracy tych dwóch twórców, której pierwszym owocem jest wydany w roku 1978 komiksowy album pt. "les Yeux du chat" ("Kocie oczy"), przedstawiający krótką historię, będącą ciekawym połączeniem treści i rysunku: relacja niewidomego dziecka współegzystuje z obrazkami widzianymi przez jego ptaka.

Prawdziwa kariera Jodorowsky'ego jako komiksowego scenarzysty rozpoczęła się na dobrę sprawę w roku 1980 (miał zatem wówczas już 51 lat). Wtedy to, ciągle z Moebiusem, powołał do życia postać Johna Difoola, detektywa prywatnego klasy R, mieszkającym w Mieście-Studni. Pewnego dnia Difool wchodzi w posiadanie dziwnego, błyszczącego kamienia, którego natury nie zna, ale który wiele potężnych grup chce mu odebrać. Dopiero Tanatah, władczyni podziemnego techno-miasta (a dokładniej zmuszonemu przez nią do tego szantażem Metabaronowi, najemnikowi, najsprawniejszemu wykonawcy brudnej roboty w całej galaktyce; później stanie on po stronie Difoola) udaje się schwytać detektywa, ten jednak w międzyczasie nawiązuje komunikację z kamieniem, który objawia mu drzemiące w sobie wielkie moce. Tak zaczyna się seria przygód Johna Difoola, obracających się wokół tego tajemniczego kamienia, zwanego też Incalem, oraz najważniejszych potęg galaktyki, próbujących go zdobyć (później okaże się, że takich Incali istnieje więcej). Incale odegrają też niebagatelną rolę w walce z siłami zła.

Seria historii Johna Difoola, znana powszechnie pod nazwą "Incal", to szeroko zakrojona space opera, pełna robotów, laserów, mutantów, imperatorów, pojazdów kosmicznych itp. Szybka akcja towarzyszy tam zagadkowości tajemniczych kamieni, Jodorowsky umieszcza też w scenariuszu elementy ocierające się o mistykę. Złożony scenariusz, mnóstwo przewijających się przez niego postaci i miejsc, w połączeniu z kolorowym, realistycznym, ale nieco ikonicznym (rodzaj ligne claire), charakterystycznym rysunkiem Moebiusa tworzą całość, która zrewolucjonizowała komiks science fiction. Wiele elementów, takich jak pokazywana tu i ówdzie nagość, przemoc i przede wszystkim wątpliwe standardy moralne Johna Difoola, będącego klasycznym przykładem tak lubianego po europejskiej stronie oceanu antybohatera, czynią z "Incala" historię raczej dla czytelników dorosłych. To również dla nich przeznaczone są, inteligentnie wplecione w główny, awanturniczy wątek, zagadnienia takie jak Bóg, dobro i zło, przeznaczenie. "Incal" kończy się spotkaniem Johna Difoola z Bogiem, któremu się ufnie oddaje, licząc na poznanie Prawdy. Zawiedzie się jednak srodze, a wraz z nim czytelnik, pozostawiony przez autora z wieloma pytaniami co do szerszego sensu całej opowieści.

"Incal" ukazywał się między rokiem 1981 a 1988 (łącznie ukazało się 6 tomów). Jego popularność była tak duża, że scenarzysta postanowił go kontynuować, z innym jednak rysownikiem - Zoranem Janjetovem. Tak powstała seria "John Difool avant l'Incal" ("John Difool przed Incalem"), licząca 6 tomów i przedstawiająca - jak nietrudno się domyślić - młode lata Johna Difoola. Krytycy twierdzą, że była ona mniej głęboka, niż oryginalny "Incal", jednak pomysły scenarzysty są w niej bardziej zwariowane, ukazując świat złożonych stosunków społecznych, interesujące profile psychologiczne i oczywiście mnóstwo akcji.

W roku 2000 ukazał się, długo wyczekiwany przez fanów, pierwszy tom kolejnej serii o Incalu, zwanej po prostu "Apres l'Incal" ("Po Incalu"), opowiadający o konfrontacji bohatera z gigantycznym metalowym wirusem. Rysunki do tego albumu ponownie wykonał Moebius. [szerzej o całym cyklu w artykule aegirra w nr 2]

Popularność świata przedstawionego w serii o Johnie Difoolu sprawiła, że Jodorowsky stworzył dalsze serie, fabularnie związane z "Incalem" bardzo lekko, ale umieszczone w takich samych realiach. Najbardziej znaną z nich jest "la Caste des méta-barons" ("Kasta Metabaronów"), przedstawiająca pełne zawirowań losy tego rodu wojowników i strategów. Ilustracje do tej serii wykonał argentyński rysownik, Juan Gimenez, są one wykonane inną techniką, niż plansze "Incala": więcej tam "malarskości", kolor jest bardziej realistyczny, niż ligne claire, używana przez Moebiusa, podziały na kadry są nowocześniejsze. Piękny rysunek wzmacnia atmosferę "Kasty Metabaronów", leżącą gdzieś pomiędzy space operą a opowieścią o samurajach lub rycerzach, pełną pasji i dramatyzmu. Jest saga z prawdziwego zdarzenia, pokazująca powstawanie i ewolucję tradycji, napięcia i więzi międzypokoleniowe, ludzką dumę i słabość, walkę o przetrwanie. Jodorowsky widzi w niej mocno zarysowany wątek tragiczny, ale nie bez elementów humorystycznych, jak w tradycyjnym dramacie japońskim. "Kasta Metabaronów" liczy dotąd 7 tomów, pierwszy ukazał się w roku 1992, siódmy - w roku 2002. Docelowo seria ma liczyć osiem tomów. [szerzej w artykule aegirra w nr 3/4]

Kolejnym (i jak dotąd ostatnim) cyklem, który zrodził się wokół drugoplanowych bohaterów serii o przygodach Johna Difoola, jest "les Technoperes" ("Technokapłani"; tłumaczenie tytułu podaję tak, jak to jest przyjęte w Polsce, lepszy byłby jednak tytuł "Technoojcowie", co jest bezpośrednim tłumaczeniem oryginału, zachowującym konotacje słowa "ojciec" ("technokapłan" budzi całkiem inne skojarzenia)), do którego grafikę wykonali Zoran Janjetov (rysunki) i Fred Beltran (komputerowe nałożenie kolorów). Ukazały się dotąd trzy tomy, opowiadające o młodym Albino, niechcianym synu, który chce tworzyć wirtualne gry wideo, podczas gdy jego matka walczy z międzygalaktycznymi piratami, którzy zgwałcili ją w młodości. W końcu udaje mu się namówić ją na wysłanie go do specjalnej szkoły Technokapłanów, ci jednak go rozczarowują swoją postawą moralną. Po konfrontacji z nimi Albinowi uda się zajść wysoko, ale nie będzie to proste... Dotąd ukazały się trzy tomy tego cyklu, pierwszy w roku 1998. [szerzej w artykule aegirra w nr 3/4]

Nie tylko opisywaniem świata znanego z "Incala" zajmował się Jodorowsky w swojej karierze. Ma on bowiem na swoim koncie sporą kolekcję innych serii, których krotkie opisy zamieściłem poniżej.

"Alef-Thau" (siedem tomów z Arno (1983-1994), ósmy z Covialem (1998)). Opowieść o człowieku bez rąk i nóg, który w serii zmagań z potworami musi po pierwsze zdobyć brakujące członki, po drugie ustrzec księżniczkę przed rozlicznymi niebezpieczeństwami. Co ciekawe, potwory nie istnieją naprawdę (są rodzajem projekcji), zaś zmagania bohatera są częścią rytuału inicjacji. Ten komiks to heroic fantasy, narysowane w dość prostej konwencji. Niektórzy widzą w "Alef-Thau" ezoteryczny touch Jodorowsky'ego, inni uważają tę serię za mało udaną.

"les Jumeaux magiques" ("Magiczne bliźniaki", 1987, rys. Georges Bess). Bajka dla dzieci, napisana dla czasopisma Journal de Mickey.

"le Lama blanc" ("Biały Lama", 6 tomów, 1988-1993, rys. Georges Bess). Jest to opowieść o białym chłopcu, który jest inkarnacją wielkiego Lamy, potrzebującego młodego ciała, by skutecznie walczyć ze złem. Połączenie wątków rodem z filmów kung-fu z dużą dawki filozofii i ezoteryki. Piękny kolor, niezwykle dynamiczny, niemal "kinowy" rysunek o nowoczesnych układach strony.

"la Saga d'Alandor" ("Saga Alandora", tom I - 1984, tom II - 1986, wydanie zbiorcze - 1992, rys. Silvio Cadelo). Historia pełna akcji, religii i fantastycznych potworów, opowiadająca o epidemii dziwnej choroby - zakażonym nią osobom wyrasta trzecia ręka. Tytułowy Alandor na nią zapada, czego skutkiem jest jego wygnanie na margines społeczeństwa. Ogarnięty żądzą zemsty, staje się liderem grupy, zajmującej się rozbojem i mordowaniem, do chwili, kiedy napotyka na Świętych Rycerzy, odpowiedzialnych za przechowywanie butelki z zamkniętymi w środku najgorszymi formami zła. Niestety, butelka zaginęła, zaś Alandor będzie pomagał Rycerzom ją odnaleźć.

"le Coeur couronné" ("Ukoronowane serce", 3 tomy, 1992-1998, rys. Moebius). Bohater komiksu, Alain Mengel jest pracownikiem naukowym Sorbony, zwolennikiem filozofii racjonalitystycznej. Pewnego dnia, za sprawą zachwycającej studentki, wybierze się, wbrew swoim głębokim przekonaniom, w niesamowitą, zaskakującą, miejscami zabawną mistyczną podróż, pełną religijnych i metafizycznych odniesień. [szerzej w artykule aegirra]

"Diosamante". Pierwszy tom tego komiksu został narysowany przez Jean-Claude Gala (zwanego mistrzem detalu) w roku 1987, niestety rysownik zmarł nagle wkrótce po jego realizacji. Drugi tom został narysowany dopiero po piętnastu latach przez Igora Kordey'a. Jest to historia pięknej i okrutnej królowej Diosamante, władającej krainą Arhas. Liczni wojownicy toczą krwawe boje, by móc spędzić z nią jedną miłosną noc, a potem zginąć z jej ręki w ofierze bogom. Kiedy dowiaduje się o istnieniu króla Urbala z Sarabby, mądrego, potężnego i kochanego przez lud, postanawia go odnaleźć. Nieoczekiwanie oboje zakochują się w sobie bez pamięci, dumna Diosamante zaś, by zasłużyć na miłość Urbala, zostaje żebraczką w Umbrii, gdzie będą na nią czychać liczne niebezpieczeństwa. Ze wszystkich prób wychodzi zwycięsko i dołącza do Urbala jako jego ukochana małżonka. W drugim tomie spokojne życie Diosamante u boku Urbala, razem z ich trzema synami, zostaje zagrożone najazdem barbarzyńców... Ten komiks jest już uważany za klasykę współczesnej heroic fantasy, jego strona graficzna jest również godna podziwu: nowoczesne układy strony, bogata kolorystyka, złożone tła, ogromna dokładność rysunku. Trzeba przyznać, że Kordey jest godnym naśladowcą stylu Gala.

"Face de Lune" ("Twarz Księżyc"a, 2 tomy, 1994 i 1997, rys. François Boucq). Oscar Lazo, wielki Kondukator, jest tyranem, rządzacym wyspą Damanuestrą, nawiedzaną w nieregularnych odstępach przez gigantyczne fale, zmywające z powierzchni wszystko, co nie jest odpowiednio umocnione lub ukryte pod ziemią. Te ciężkie warunki sprawiają, że większość mieszkańców woli cierpnieć, ale mieszkać w obunkrowanym mieście. Tylko najtwardsi lub zdesperowani decydują się wybrać wolność i kryć w kanałach i jaskiniach. Są wśród nich zarówno nihilistyczni rebelianci, jak i głęboko religijne sekty i odszczepieńcy wszelkiej maści. Borrado, młody chłopiec, zwany Twarzą Księżyca z powodu wyglądu, jest niepozornym, niewinnym, delikatnym niemową i żyje w jednej z grup rebelianckich. Szybko okaże się, że ma on niezwykle ciekawy dar: potrafi kontrolować fale, jest też odporny na kule. Kiedy władze dowiedzą się o tym, będą próbować go schwytać i usunąć, co nie będzie takie proste... Borrado zaś pomożę pustelnikowi odbudować zrujnowaną katedrę, pozostałość po wierze przodków, dziś wypartą przez zinstytucjanolizowane formy religii, współuczestniczące w rządach.

Komiks ten jest przepojony jednocześnie religijnością, jak i dynamizmem, Jodorowsky wykreował w nim mnóstwo nietypowych i interesujących postaci. Po przeczytaniu dwóch z trzech tomów (ostatni się jeszcze nie ukazał) trudno określić, dokąd zmierza historia Twarzy Księżyca, trudno też przedstawić jej jednolitą interpretację. Jest to komiks rozrywkowy, ale bez wątpienia bardzo interesujący i daleki od schematyczności: pokazuje w ciekawy sposób całą paletę zachowań religijnych, znanych nam z naszej rzeczywistości, stawiając je wszelako w innych relacjach i uzupełniając o inne, fantastyczne formy (jak np. sekta zbudowana wokół seksu). Rysunki Boucqa są wyśmienite - realizm, piękny, nienarzucający się, naturalny kolor, dynamizm tak postaci ludzkich i twarzy, jak i sił natury (sceny zalewania wyspy przez fale).

"Gilles Hamesh, privé de tout - Polar extreme" ("Gilles Hamesh, detektyw prywatny - ekstremalna opowieść kryminalna", pojedynczy album, rys, Durandur). Tytuł tego albumu jest nieprzetłumaczalną grą słów: "privé" oznacza zarówno "prywatny", jak i "pozbawiony (wszystkiego)". Jest to historia prywatnego detektywa pozbawionego skrupułów, dobrych manier, przyjaciół, nawet mydła. Ten gość gra brudno, dosłownie i w przenośni, ma jednak wymówkę, i to całkiem niezłą: zawsze był tylko obrazem swojego otoczenia. To komiks bardzo mroczny, bardzo cyniczny, bardzo parodystyczny.

"Juan Solo" (4 tomy, 1995-1999, rys. Georges Bess). Tytułowy bohater jest młodzieńcem, urodzonym i wychowanym w fikcyjnym mieście w Ameryce Południowej, w którym przemoc, cynizm i bieda współistnieją z magią, mistycyzmem i humanitaryzmem. Na kartach tego nowoczesnego thrillera, ambitny młody człowiek odbędzie drogę od zbrodni poprzez władzę do odkupienia. Rysunki Bessa są raczej klasyczne, ale bardzo staranne, układy strony miejscami ciekawe, ale nieodbiegające zasadniczo od współczesnych norm. Trochę brakuje mi szczegółowości drugich planów.

"Mégalex" (2 tomy, 1999 i 2002, rys. Fred Beltran). Megalex to planeta-miasto, na której najważniejsze są nauka i technologia, wszystko jest pokryte stalą i betonem, a populacja kontrolowana jest przy pomocy inżynierii genetycznej. Jedyną enklawą rebeliantów, wyznających zakazany związek człowieka z naturą, jest las Chem, dziki i nie do zdobycia. Do buntowników udaje się pewnego razu uciec Anomalii, nieudanemu klonowi policjanta, potężnemu i silnemu. Pomoże on rebeliantom przygotowywać powstanie przeciwko rządzącej tyranii. Historia przedstawia, poza (jak zawsze u Jodorowsky'ego) dużą dawką akcji, również stosunki panujące wśród buntowników: stanowią oni prawdziwe, podziemne społeczeństwo, ze swoimi zasadami, wierzeniami, zwyczajami, legendami. Ciekawostką jest to, że Beltran zrealizował oba albumy całkowicie przy pomocy komputerowego modelowania 3D, co nadaje komiksowi teksturę znaną z gier komputerowych. [szerzej w artykule aegirra]

"Bouncer" (2 tomy, 2001 i 2002, rys. François Boucq). Jest to pierwszy "flirt" Jodorowsky'ego z westernem. Pierwszy tom opowiada historię kapitana Raltona Van Dormana, zaciekłego Konfederaty, siejącego wraz ze swoją szajką terror i zniszczenie. Aby mieć za co sfinansować własną armię i pomścić honor Konfederacji, wpada na pomysł, by odnaleźć legendarny diament niezwykłej piękności, zwany Okiem Kaina. Oddziela się więc od towarzyszy, by zrealizować swój plan. W drugim tomie wprowadzonych jest szereg nowych postaci: Déborah, młoda dziewczyna, oszczędzona przez Van Dormana z rzezi dyliżansu, dokonywanej przez jego kompanów. Trafia ona do Barro City, gdzie próbuje walczyć z nietolerancją i segregacją. Daleko od Barro City, Bouncer, jednoręki mężczyzna, uczy młodego Setha korzystania z broni i kontroli samego siebie. Czy ta długa i niełatwa inicjacja przygotuje Setha, by umiał pomścić śmierć swoich rodziców? "Bouncer" to klasyczny western, pełen - co w przypadku komiksów Jodorowsky'ego nie dziwi - przemocy i pasji. Jak zwykle staranny, bardzo realistyczny i dynamiczny rysunek Boucqa dopełnia tego obrazu.

Jodorowsky zrealizował jeszcze kilka innych albumów, m.in. "la Guerre de Megamex" ("Wojna Megamexa") z japońskim rysownikiem Katsuhiro Otomo.

Jak widać, lista komiksów, do których powstania przyczynił się Jodorowsky, nie jest krótka, gdyż autor ten należy do grona najbardziej aktywnych twórców naszych czasów. Nie ogranicza on swojej działalności artystycznej do komiksu i jest również autorem:

filmów - m.in. "Fando y Lis" (1968), "El Topo" (1970), "la Montagne Sacrée" ("Święta góra", 1973), "Tusk" (1979), "Santa Sangre" (1989), "le Voleur d'arc-en-ciel" ("Złodziej tęczy", 1990).

powieści - m.in.

• "l'Arbre du dieu pendu" ("Drzewo powieszonego Boga", 1996) - opowieść o tułaczce rodziny Żydów z Ukrainy przez Europę Wschodnią do Chile, wzorowana na prawdziwej historii dziadków autora, przekazana w formie heroicznej legendy z wieloma elementami fantastyki i absurdu),
• "l'Enfant du jeudi noir" ("Dziecko czarnego czwartku", 2000) - dalszy ciąg "Drzewa powieszonego Boga", przedstawiający dalsze losy rodziny Jodorowskych, jego ojca i matki, pracujących w kopalni miedzi w Chile, oraz jego samego, urodzonego w "czarny czwartek", kiedy rozpoczął się Wielki Kryzys. Mieszanka autobiografii z poetyckością i romantycznością.
• "Albina et les Hommes chiens" ("Albina i ludzie-psy", 2001) - niezwykła opowieść o Albinie, cierpiącej na amnezję kobiecie, zamieniającej się nocą w sukę, oraz o mężczyznach, którzy kiedyś byli psami. Albina, w towarzystwie garbatej Jaiby, wyrusza w poszukiwaniu rośliny, mającej być źródłem pamięci i zapowiedzią śmierci. Prawdziwy Jodorowsky - nieograniczona wyobraźnia, poetyckość i oparta na chilijskich mitach fantastyczność.
• kilku powieści po hiszpańsku, wydanych w Chile i Meksyku ("El loro de siete lenguas", "La ansias carnivoras de la nada", "Donde mejor canta un pajaro", "El nino del Jueves Negro")

zbiorów esejów, m.in. "le Doigt et la lune" ("Palec i księżyc"), "le Theatre de la guerison" ("Teatr uzdrowienia"), "la Sagesse des contes" ("Mądrość bajek"), "la Sagesse des blagues" ("Mądrość dowcipów"), "Psicomagia", "Los evangelios para sanar", "La sabiduria de los chistes".

zbiorów poezji, m.in. "Canciones, metapoemas", "Imagen del Alma", "De aquello que no se puede hablar", "La escalera de los angeles".

zbiorów bajek, m.in. "le Tresor de l'ombre", "les Araignées sans mémoires".

sztuk teatralnych, np. "Opéra panique" (2001).

Jakby tego było mało, Jodorowsky jest też znanym we Francji znawcą tarota...

Jodorowsky to jeden z najpopularniejszych (i najbardziej aktywnych twórczo) autorów komiksowych naszych czasów. Ma wielu fanów, z wytęsknieniem wyczekujących kolejnych tomów jego licznych serii. Jego scenariusze cechują się wielką fantazją, zaskakującymi pomysłami, dużą ilością szybkiej akcji oraz nieodłącznymi elementami mistyki i religii. Jego bohaterowie są często realistyczni i niezbyt godni naśladowania. Jego światy obfitują w ciekawie przedstawione wizje społeczeństw. Z sferze graficznej jego komiksy należą do zapoczątkowanego przez Moebiusa nurtu realistycznego, o rysunku bardzo dynamicznym i nowoczesnym. W największym skrócie: komiks rozrywkowy wysokiej klasy, ocierający się tematycznie o metafizykę i wielkie pytania, przed którymi stoi człowiek.

Błażej

Artykuł został oryginalnie opublikowany na Lagafium w dziale Komiks francuski.

Zródła:
http://www.humano.com
http://www.bdland.com
http://www.bdnet.com
http://www.brusselsbdtour.com/bio_jodorowsky.htm
http://www.metailie.info/reponses/bio.asp?IDauteur=10
http://crif.chez.tiscali.fr/Bd/incal/incal.htm
http://www.philippe-camoin.com/jodorowsky_fr/index.asp
http://jodorow.free.fr/jodorowsky/frame.html
http://www.hotweird.com/jodorowsky