EFEKT MOTYLA – XXXHOLIC


Czym jest przeznaczenie? Czy faktycznie jakaś wyższa siła ustala, co czeka nas w życiu? I czy w takim razie warto coś robić, aby zmienić swój los? Manga „xxxHolic”, autorstwa grupy CLAMP, lubi stawiać przed czytelnikiem pytania, ale niekoniecznie daje na nie odpowiedzi.

Główny bohater, Watanuki Kimihiro, ma dar, dzięki któremu widzi duchy i stworzenia nadnaturalne. Jednak nasz protagonista marzy jedynie o normalnym życiu i oddałby wszystko, aby pozbyć się uciążliwego „talentu”. Wtedy właśnie spotyka Yuuko, przedstawiającą się jako właścicielkę sklepu spełniającego życzenia. Klienci, którzy pragną jej pomocy, muszą być jednak przygotowani na to, iż kobieta zażąda od nich odpowiedniej zapłaty. I wcale nie chodzi tu o pieniądze – Yuuko tłumaczy, iż cena za życzenie ma na celu zachowanie pewnej równowagi, która mogłaby zostać naruszona w konsekwencji jej usług. W przypadku Watanukiego jest to praca w sklepie Yuuko. Ma on dla niej gotować, sprzątać oraz załatwiać inne sprawunki, z czasem stając się pewnego rodzaju asystentem. Kiedy wiedźma uzna, że spłacił swój dług, spełni jego życzenie. I tak szukając spokoju i normalności, bohater trafia niemal w centrum zdarzeń dziwnych i nadprzyrodzonych. Z jednej strony klienci Yuuko mają dość typowe problemy, jak uzależnienie od komputera czy nagminne kłamanie. Jednak z usług wiedźmy korzystają nie tylko ludzie. Nieraz do sklepu przychodzą postaci wyjęte żywcem z japońskiego folkloru, jak przykładowo Ame-warashi, patronka deszczu.

Manga nie skupia się wyłącznie na przypadkach klientów Yuuko. Przede wszystkim wraz z Watanukim obserwujemy niesamowite zdarzenia, których jest on świadkiem bądź uczestnikiem. Ma on okazję zobaczyć z bliska liczne istoty z podań, legend oraz wierzeń japońskiego folkloru. Dzięki darowi bohatera granica miedzy światem rzeczywistym a spirytualnym jest bardzo cienka. Okazuje się, że zjawiska nadnaturalne mają dużo większy wpływ na naszą codzienność, niż by się mogło wydawać. Dowiadujemy się między innymi, skąd się biorą sny albo jak do rzeczywistości mają się porzekadła ludowe (niby czemu przez obcinanie paznokci w nocy nie pojawisz się na pogrzebie swoich rodziców?).

Z czasem fabuła traci epizodyczny charakter i staje się dużo bardziej spójna. Więcej zostaje ujawnione o przeszłości Yuuko, jak również o darze Watanukiego czy o jego przyjaciołach. W ostateczności jednak wiele wątków pozostaje niedomkniętych, a nurtujące fanów pytania nie uzyskują satysfakcjonujących odpowiedzi (jeśli w ogóle jakiekolwiek odpowiedzi dostają). Iskierka nadziei zatliła się, kiedy ogłoszono, iż zostanie opublikowany sequel o tytule „xxxHolic: Rei”. Jak dotąd opublikowano jedynie parę rozdziałów, jednak zamiast domknąć otwarte w pierwowzorze wątki, autorki postanowiły jeszcze bardziej skonfundować czytelników i postawić przed nimi zupełnie nowe pytania. Czas pokaże, czy jednak w końcu coś zostanie wyjaśnione.

Tytuły grupy CLAMP wymykają się określonym kategoriom gatunkowym, a „xxxHolic” nie jest wyjątkiem od tej reguły. Ogólnie jest zaliczany do mangi seinen, czyli skierowanej do młodych mężczyzn, a skupiającej się bardziej na rozwijaniu opowieści i postaci, niż na faktycznej akcji. Klimat jest zdecydowanie poważniejszy niż w tytułach przeznaczonych dla młodszych czytelników, więcej miejsca poświęca się też psychice bohaterów, ich reakcji na spotykające ich sytuacje. „xxxHolic” wymyka się jednak jednoznacznym granicom gatunkowym, wplatając w opowieść liczne wątki komediowe, romansowe, a nawet te z pogranicza horroru. Te ostatnie są szczególnie ciekawe, ponieważ w toku opowieści nawet zwyczajne czynności, do których nie przywiązujemy na co dzień większej uwagi, mogą zostać zinterpretowane w taki sposób, że podczas ich wykonywania dwa razy się zastanowimy.

Grupa CLAMP lubuje się w zabawie ogranymi kliszami znanymi z popularnych mang i następnie obracaniu ich o 180 stopni. Wiele postaci czy zdarzeń w „xxxHolic” bawi się konwencjami, przez co czytelnik nigdy do końca nie jest pewny, co się może zdarzyć za chwilę. W przypadku postaci jest to szczególnie dobre zagranie, ponieważ bohaterowie nie są już jedynie kartonowymi wycinankami, którym są przypisane jedna czy dwie cechy. Nadaje im to głębi i wiarygodności, czytelnik może się do nich przywiązać i po części z nimi utożsamić. Najgorsze, co może się przydarzyć postaci fikcyjnej, to obojętność ze strony czytelnika – w „xxxHolic” bohaterowie wywołują emocje, zarówno pozytywne, jak i negatywne.

Ważną cechą wyróżniającą CLAMP na tle innych twórców jest powiązanie ze sobą tytułów. Nieraz postaci przenikały z mangi do mangi, najczęściej jako postaci drugo- bądź trzecioplanowe. Czasami było to wykorzystywane, aby osadzić tytuły w jednym uniwersum (jak chociażby miało to miejsce w „Angelic Layer” i „Chobits”). W „xxxHolic” znajdziemy nawiązania do niemalże każdej poprzedniej mangi grupy CLAMP. Co więcej, jest on mocno powiązany fabularnie z „Tsubasa Reservoir Chronicle”, który był publikowany w tym samym czasie. Jedno wydarzenie ukazywane jest z dwóch perspektyw i, aby mieć pełny obraz sytuacji, trzeba przeczytać oba tytuły. Z czasem wątki zaczynają się gmatwać coraz bardziej i czytając jedynie jedną z tych mang, można by się całkowicie pogubić. Takie rozbicie historii z jednej strony może zniechęcić czytelnika, który liczył na spójną opowieść. Z drugiej jednak strony daje to możliwość rozwijania wątków oraz pozwala skupić większą uwagę na dokładnym opisaniu zdarzenia, podczas gdy jednostronne ujęcie mogłoby doprowadzić do potraktowana historii po macoszemu. Dopiero znając historię z kilku perspektyw, jesteśmy w stanie zrozumieć, jak wielkie konsekwencje niosą za sobą poszczególne wydarzenia.

Najważniejszym motywem w „xxxHolic” jest nieuchronność zdarzeń, to tajemnicze „hitsuzen” , które kieruje naszym życiem. Yuuko stwierdza, iż wszystko, co nam się przytrafiło, jest określone przez swego rodzaju przeznaczenie, z którym nie można walczyć. Bohaterowie zaplątani są w sieć relacji, gdzie są elementem wielkiej układanki życia. Podejmując działania, muszą być przygotowani na ich konsekwencje. Klienci przychodzący do sklepu często szukają łatwego sposobu, aby poprawić swoje życie bądź naprawić nieodwracalne błędy. W kilku przypadkach autorki nie mogły uniknąć wręcz moralizatorskiego charakteru, jakby chcąc pouczyć czytelnika, że nie może uciekać od swoich obowiązków – każdy ma jakąś rolę i jest za nią odpowiedzialny. Jednocześnie jednak człowiek, dzięki potędze pragnień, jest w stanie manipulować przeznaczeniem, decydować o swoim losie. Ludzie posiadają wewnętrzną siłę, która pozwala im ingerować w otaczającą ich rzeczywistość – może niekoniecznie w sensie dosłownym, a raczej na zasadzie autosugestii..

Od kiedy Japonia dostrzegła potencjał rynku zachodniego, w szczególności w Stanach Zjednoczonych, mangacy postanowili dostosowywać swoje prace do gustów zachodniego czytelnika. Zapożyczają wątki i motywy, starają się tworzyć historie, które da się zrozumieć, nie będąc zaznajomionym z japońską kulturą. „xxxHolic” zrywa z tym trendem, przedstawiając historię na wskroś japońską. Wspomniane już postaci z japońskich mitów czy folkloru to jedynie wierzchołek góry lodowej. Bohaterowie uczestniczą w japońskich świętach i grach, nawiązują do japońskiej tradycji, jak i popkultury. Czasami nawet problemy, z którymi się borykają, mogą być niezrozumiałe dla kogoś spoza tego kręgu kulturowego. Chociaż zdarzają się nawiązania do zachodniej kultury, znowu są one zagrane na typowo japońską nutę, odpowiednio przetworzone i dostosowane do realiów (jak na przykład inspirowana Zachodem moda). Co zabawne, w dobie westernizacji, nawet Japończycy już nie są tak zakorzenieni w swojej kulturze, jak bohaterowie „xxxHolic”. Dla czytelników bez przynajmniej ogólnego zaznajomienia z tematem lektura może okazać się miejscami trudna, chociaż nie niemożliwa. Nieźle wybrnęła z tego Wielka Brytania, która na koniec wydawanych tomików umieszczała parę stron wyjaśniających niuanse kulturowe.

Od czasu swojego debiutu w 1989 roku grupa CLAMP stworzyła ponad 20 tytułów, z czego każdy odznacza się specyficznym stylem. Głównie zależy to od tego, która z członkiń grupy sprawuje pieczę nad danym projektem. W przypadku „xxxHolic” była to Tsubaki Nekoi, wcześniej odpowiedzialna między innymi za „Legal Drug” i „Wish”. Według oficjalnych wypowiedzi, styl użyty w „xxxHolic” nawiązuje do tradycyjnej sztuki japońskiego drzeworytu, zwanego Ukiyo-e. Mimo to posiada pewne charakterystyczne dla twórczości tej grupy cechy, jak wydłużenie sylwetek postaci oraz bogatą ornamentykę i przywiązanie do detali. Nie brakuje też przewijających się przez całą serię symboli, mniej lub bardziej subtelnie wplatanych w kadry, jak na przykład motyle czy charakterystyczny dym. Samo kadrowanie bardzo wpływa na klimat poszczególnych scen, co jest dobrze widoczne w momentach pełnych suspensu. Zawsze podziwiam mistrzowskie wykorzystanie przez rysowniczki CLAMP-a koloru, a w przypadku „xxxHolic” naprawdę jest na czym zawiesić oko. W ilustracjach na okładkach oraz kolorowych stronach dominują subtelne, nieco przygaszone barwy, jednak wspaniale podkreśla to tajemniczy klimat serii. Nie wspominając już o uwielbieniu autorek do projektowania pięknych i wyszukanych strojów. Yuuko okazuje się w tym względzie bardzo wdzięczną modelką, która równie dobrze wygląda w ozdobnych kimonach, jak i inspirowanych Zachodem sukniach

„xxxHolic” ma wady, nie można tego ukrywać. Chaotyczna miejscami narracja może sprawić problem nieprzygotowanemu na to czytelnikowi, a pozostawienie pewnych wątków niedomkniętych jest wręcz okrutne. Jednak same autorki przyznały, że w pewnym momencie tytuł ten zaczął żyć własnym życiem i same są zaskoczone, co z niego wynikło. Jedni mogliby to uznać za nieprzemyślenie fabuły i lenistwo, ja jestem jednak skłonna im uwierzyć w tej kwestii. Autorki stworzyły postaci na tyle ciekawe i niejednoznaczne, że nie dziwię się, iż w pewnym momencie historia zaczęła sama płynąć w nieprzewidzianym wcześniej kierunku. Chociaż ma swoje niedociągnięcia, „xxxHolic” wciąż pozostaje niesamowicie klimatyczną i pięknie zilustrowaną historią. Historią, którą można potraktować jako standardowy komiks z gatunku supernatural, jak i głęboko psychologiczna opowieścią o człowieku, jego lękach, pragnieniach i wewnętrznej sile.

Justyna Glińska

xxxHolic
Scenariusz i rysunki: Clamp
Publikacja rozdziałowa: Young Magazine (2003-2010), Bessatsu Shonen Magazine (2020-2011)
Oryginalny wydawca tomikowy: Kodansha
Wydanie brytyjskie: Tanoshimi
Wydanie amerykańskie: Del Rey
Ilość tomów: 19
Oprawa: miękka