Herosi i filozofia, czyli co ma wspólnego Platon z popularnym serialem

„Jak do tego doszło? Dlaczego odczuwamy potrzebę wyjaśniania tajemnic życia, skoro nie umiemy odpowiedzieć na proste pytania? Skąd się tu wzięliśmy? Czym jest dusza? Dlaczego mamy sny? Może lepiej w ogóle nie pytać, nie szukać i nie pragnąć? To byłoby wbrew ludzkiej naturze. Jesteśmy tu w innym celu” – tę kwestię wypowiada w pierwszym odcinku serialu „Herosi” jeden z bohaterów. Dla przeciętnego odbiorcy serialu telewizyjnego jest to wypowiedź o zabarwieniu stricte filozoficznym, jednak po lekturze książki „Herosi i filozofia” nie otrzymają oni odpowiedzi na te pytania ani nie znajdą gotowej drogi na znalezienie ich w rzeczonym serialu.

Serial opowiada o ludziach, którzy na skutek postępującej ewolucji uzyskali pewne niezwykłe zdolności (schemat podobny nieco do tego z X-menów) i o tym, co zaczyna się dziać w świecie, w którym rodzi się „nowy” człowiek. Produkcja stała się podstawą do napisania wspomnianej książki, mającej charakter pracy zbiorowej. W największej mierze odpowiada za nią dwóch autorów, David K. Johnson i William Irwin – pierwszy z nich jest autorem kilku zamieszczonych w niej tekstów, drugiego można nazwać „koordynatorem projektu”, mającym na swoim koncie kilkanaście bardzo podobnych publikacji „ ……… i filozofia”, gdzie w tytule w miejsce kropek pojawia się popularny serial telewizyjny lub jakaś produkcja kinowa. Również autorzy poszczególnych tekstów pisali do innych pozycji z serii, na którą do tej pory składa się kilkanaście tytułów, z czego większość dostępna jest w Polsce. Wszystkie są zbiorami esejów, najczęściej związanych tematycznie z tym, czym dani autorzy zajmują się w swojej pracy naukowej.

Książka została podzielona na kilka części odnoszących się do różnych aspektów przedstawianej rzeczywistości i do różnych dziedzin filozofii. Jeżeli chodzi o metodę pracy autorów, to traktują oni serial jako ilustrację konkretnych koncepcji filozoficznych, ewentualnie problemów do rozwiązania przy pomocy pewnych filozoficznych narzędzi.

Na książkę składają się kolejno następujące części: „Zobowiązania bohaterów” – teksty dotyczące tego, w jaki sposób teorie umowy społecznej odnoszą się do rzeczywistości serialu i w jaki sposób możemy mówić w niej o moralności. „Supermeni, samuraje i niewidzialni bohaterowie” teksty tej części są już bardziej konkretne, odnoszą się do poszczególnych bohaterów, tego, w jaki sposób pasują oni do klasycznych toposów, takich jak samurajskie bushido, a także tego, jak ma się myśl Nietzschego do postaw prezentowanych w serialu. „Metafizyka, fizyka i podróże w czasie” – teksty z tej części dotyczą głównie tego, na ile świat kreowany na ekranie jest możliwy, a właściwie tego, dlaczego jest on niemożliwy. Obnażają one paradoksy, pokazują modele alternatywnych rzeczywistości tworzonych przy podróżach w czasie, które przy takim układzie wydają się być umiejętnością zgoła bezużyteczną. „Umysły bohaterów serialu herosi” – tym razem autorzy angażują terminologię filozoficzną do tematów takich jak utrata/modyfikowanie pamięci, czytanie w myślach, tożsamość osobowa czy empatia, będąca cechą Petera Petrellego. Z kolei teksty opatrzone tytułem „Złoczyńcy, rodzina i kłamstwo” dotyczą powinności niektórych bohaterów wobec rodziny. Autorzy analizują słuszność ich zachowania w sferach społecznych i etycznych.

Oceniając książkę jako całość, sądzę, że nie prezentuje się ona źle, jednak niektóre teksty są nieciekawe, nie wnoszą nic specjalnego do analizy serialu i są napisane bez jakiegoś filozoficznego polotu. Najgorzej pod tym względem prezentuje się tekst A. Zimmermana Jonesa, „Nauka w serialu «Herosi»”, gdzie autor dochodzi do dość oczywistych wniosków, które mogłoby wysnuć już kilkuletnie dziecko, jak chociażby, że latanie w sposób, w jaki robi to Superman, jest niemożliwe – bo gdzie podzieją się spaliny? Uciekną przez pory skóry? Drażnić może również to, że różni autorzy bardzo często oscylują wokół tych samych tematów i odwołują się do tych samych scen z serialu – być może nie znali nawzajem swoich tekstów w momencie powstawania publikacji. Podobnie ostatnia część poświęcona bardziej społecznym aspektom bycia herosem i jego stosunkom z bliskimi nie prezentuje się zbyt ciekawie i nieco nuży czytelnika.

Dobrze wypadają teksty o podróżach w czasie i światach równoległych – w eseju „Czas na bohatera: odgałęzienia i równoległe światy” autor analizuje je przy pomocy postaci Hiro, a na uwagę zasługuje również pierwszy tekst ze zbioru, odwołujący się m.in. do koncepcji Locke’a, Hobbesa czy Rawlsa, gdzie rozważane jest jedno z kluczowych pojęć teorii polityki, jakim jest umowa społeczna i jej obowiązywanie w odniesieniu do świata herosów.

Podsumowując, dla osoby z wykształceniem filozoficznym książka ta nie ma do zaoferowania zbyt wiele, jako że autorzy tekstów skupiają się głównie na znanych koncepcjach. O całym projekcie można powiedzieć, że jest to ciekawy sposób na uprawianie filozofii, pozwalający jej na wyjście poza akademickie dysputy i dotarcie do szerszej liczby odbiorców. I tak dla fana serialu, który o filozofii nie wie zbyt wiele, może to być interesujący i przystępny wstęp do tej dziedziny nauki. „Herosi i filozofia” są więc publikacją pozwalającą spojrzeć na ten serial z nieco innej, głębszej perspektywy.

Tomasz Król

Herosi i filozofia. Książka, która ocali ten świat
Tytuł oryginalny: Heroes and Philosophy: Buy the Book, Save the World
Autor: David K. Johnson, William Irwin
Tłumaczenie: Arkadiusz Romanek
ISBN: 978-83-246-2776-9
Format: A5
Liczba stron: 336
Oprawa: miękka
Data wydania: październik 2010
Cena: 34.90 zł