Instytut Pamięci Narodowej, który ma już na koncie kilka komiksów historycznych adresowanych do dojrzałego czytelnika, tym razem postanowił zwrócić się do młodszych miłośników historyjek obrazkowych. „Wojenna odyseja Antka Srebrnego 1939-1944” to seria czterech komiksów dla dzieci, opisujących dramatyczne zdarzenia wojenne z perspektywy aktywnie uczestniczącego w nich nastolatka.
Oddziałowe Biuro Edukacji Publicznej IPN w Warszawie publikuje aktualnie dwie historyczne serie komiksowe – „Wilcze tropy” oraz „W imieniu Polski Walczącej”. Są to jednak komiksy adresowane raczej do starszej młodzieży i dorosłych. Kwestią czasu było stworzenie serii, która mogłaby zainteresować młodszego czytelnika – ucznia szkoły podstawowej czy gimnazjum. Ma być nią właśnie „Wojenna odyseja Antka Srebrnego 1939-1944”, która zgodnie z opisem samego wydawcy jest wprawdzie opowieścią „baśniową”, ale osadzoną w ramach prawdziwych zdarzeń. „Podstawowym założeniem serii było bowiem – czytamy dalej w tym opisie – zachęcenie młodych czytelników do sięgnięcia po inne źródła wiedzy, a nie zastępowanie w nowej, atrakcyjnej formie istniejących już podręczników”. Na podstawie lektury pierwszego tomu można stwierdzić, że jest duża szansa na osiągnięcie tego celu.
Antek Srebrny to mieszkaniec Grodna – czternastoletni harcerz, który nie ma zamiaru biernie przyglądać się temu, jak jego ojczyzna broni się przed najeźdźcą. Wspólnie z kolegami z podwórka – Romanem „Piromanem” Pirytem i Maćkiem Pączkiem – oraz koleżanką Janką Wydrą szykują się do udziału w walkach. Trzeba przyznać, że wszyscy członkowie batalionu „Podwórko” podchodzą do sprawy bardzo poważnie. Gdy we wrześniu 1939 roku rozpoczyna się niemiecka inwazja, nieletni „żołnierze” jeszcze nie wiedzą jednak, że przyjdzie im zmierzyć się z zupełnie innym wrogiem. Ku powszechnemu zaskoczeniu 17 września Polskę atakuje bowiem Armia Czerwona, a już trzy dni później Sowieci wkraczają do Grodna. Wbrew wszelkim szansom nieliczni żołnierze 81 Pułku Strzelców Grodzieńskich (większość bowiem w tym czasie walczyła już na innych frontach), mieszkańcy miasta oraz nastoletni harcerze podejmują skazaną na porażkę walkę.
Początkowo obrońcy Grodna odnoszą jednak pewne sukcesy w walkach na ulicach miasta. Udaje się zniszczyć kilka czołgów i odeprzeć pierwszy atak zaskoczonych postawą miejscowej ludności wojsk sowieckich, które wycofują się za Niemen. Rozochoceni tym stanem rzeczy obrońcy przeprowadzają nocną akcję, podczas której przedostają się na drugi brzeg rzeki i niszczą część amunicji wroga. Niestety już następnego dnia szala zwycięstwa przechyla się na stronę najeźdźcy, który wkracza triumfalnie do zniszczonego miasta i krwawo mści się za poniesione straty. We wszystkich tych zdarzeniach kluczową rolę odgrywa główny bohater komiksu – nastoletni Antek Srebrny, który dzielnie walczy na ulicach miasta oraz bierze udział w akcji dywersyjnej.
Trzeba przyznać, że ten adresowany do młodszego czytelnika komiks czyta się bardzo dobrze. Fakty historyczne posłużyły Tomaszowi Robaczewskiemu jako tło do skonstruowania ciekawej historii z bohaterami, którzy niewątpliwie mogą zdobyć sympatię nastoletnich odbiorców. Antek Srebrny jako szef batalionu „Podwórko” jest oczywiście jednoznacznie pozytywną, ale mimo wszystko dość intrygującą postacią. Otacza go mianowicie aura tajemniczości związana z niewyjaśnionym zniknięciem jego ojca, który jest najwyraźniej ważną osobistością tropioną przez Niemców. Pozostali bohaterowie – zarówno pozytywni, jak i negatywni – tworzą galerię mniej lub bardziej interesujących postaci i nadają całej opowieści sensacyjno-awanturniczy charakter. Jest to niewątpliwy atut komiksu, bo tylko w ten sposób – opowiadając ciekawą historię z wyrazistym bohaterem w roli głównej – można zainteresować dziś historią ucznia szkoły podstawowej czy też gimnazjum.
Równie pozytywnie wypada warstwa graficzna. Hubert Ronek, znany chociażby z autorskiej serii „Jestem Bogiem”, stworzył w charakterystyczny dla siebie sposób kreskówkowe, przerysowane i jednoznaczne postacie. Wystarczy jeden rzut oka na Antka, by dostrzec w nim zadziorność, odwagę i determinację, a te cechy od razu zjednują sympatię czytelników. Równie szybko pojawia się skrajna niechęć wobec Pana X, którego widzimy już na pierwszej planszy. Rysownik nie bawi się tu w żadne subtelności – odbiorca już przy pierwszym kontakcie z daną postacią musi wiedzieć, czy ma do czynienia z bohaterem, czy szują.
Ważnym elementem całości jest notka autorstwa doktora Tomasza Łabuszewskiego i Anny Obrębskiej opisująca wydarzenia historyczne, na tle których rozgrywa się akcja komiksu. Ten tekst pozwala zdać sobie sprawę z tego, że komiksowa opowieść o dzieciach niszczących sowieckie czołgi butelkami z benzyną nie jest całkowicie oderwana od faktów. Reprodukcja dyplomu Krzyża Komandorskiego Orderu Odrodzenia Polski, jakim pośmiertnie został odznaczony Tadeusz Jasiński, który w chwili śmierci miał trzynaście lat, uświadamia nastoletniemu czytelnikowi to, że podczas wojny jego rówieśnicy walczyli i bohatersko ginęli w obronie ojczyzny.
Inicjatywa Instytu Pamięci Narodowej jest niewątpliwie wartościowa. Miejmy nadzieję, że ta próba dotarcia do młodszych czytelników i zainteresowania ich historią okaże się skuteczna, a lektura komiksu będzie ważnym krokiem do poznawania wojennej historii Polski. Może również stanie się początkiem zainteresowania innymi opowieściami obrazkowymi – nie tylko historycznymi.
Dziękujemy Instytutowi Pamięci Narodowej za udostępnienie egzemplarza do recenzji.
Paweł Ciołkiewicz
Tytuł: „Wojenna odyseja Antka Srebrnego 1939-1944. Tom 1. Obrona Grodna”
Scenariusz: Tomasz Robaczewki
Rysunki: Hubert Ronek
Wydawca: Instytut Pamięci Narodowej
Data polskiego wydania: 2015
Objętość: 42 strony
Format: 225 x 295 mm
Oprawa: twarda
Papier: kredowy
Druk: kolorowy
Dystrybucja: księgarnie/internet
Cena okładkowa: 39,90 zł
