Powstanie’44 w komiksie. Antologia prac konkursowych 2009

POWSTANIE’44 W KOMIKSIE. ANTOLOGIA PRAC KONKURSOWYCH 2009

„Powstanie’44” to już druga antologia konkursowych komiksów o Powstaniu Warszawskim, wydana wspólnie przez Muzeum Powstania Warszawskiego i wydawnictwo Egmont. W zbiorze znalazły się wszystkie prace nagrodzone i wyróżnione przez jury oraz niektóre z pozostałych, najciekawszych historii. Było z czego wybierać, ponieważ konkurs cieszy się coraz większą popularnością. Wystarczy powiedzieć, że w 2009 roku twórcy nadesłali siedemdziesiąt komiksów, a według Jakuba Rebelki, jednego z jurorów, prace z roku na rok prezentują coraz wyższy poziom. Powyższe słowa potwierdza niniejsza antologia, znacznie lepsza od ubiegłorocznej.

Największe uznanie w oczach jurorów znalazł komiks Mirosława Urbaniaka zatytułowany „Biedronka”. Zaledwie czterostronicowy short opowiada o miłości żołnierza i łączniczki – on oświadcza się, ona przyjmuje zaręczyny, planują rychły ślub. Tymczasem trwa powstanie, młodzi zobowiązani są do walki z wrogiem, a przecież na każdym rogu czyha śmierć, na przykład ukryta pod postacią niemieckiego snajpera… Historia, która każdemu wyda się znajoma, byłaby tylko błahym melodramatem, gdyby autor nie wplótł do niej ciekawej symboliki. Tytułowa biedronka nadaje pracy głębszego wymiaru, ilustruje przewrotność okrutnego losu oraz iście wojenny danse macabre. Pod względem graficznym komiks nie należy do najciekawszych w antologii; mnie nie przypadła do gustu sztuczna, komputerowa kolorystyka. Mimo to uważam, że pierwsze miejsce w konkursie dla Urbaniaka jest zasłużone. Jego komiks w udany i wyważony sposób łączy elementy dosłowne z metaforycznymi.

Drugą nagrodę w konkursie otrzymał komiks „Wyjście”, który opowiada spirytystyczną historię o cywilach poległych w czasie Powstania. Mistyczny scenariusz Grzegorza Janusza i proste, kompozycyjnie idealne rysunki Ernesto Gonzalesa składają się, moim zdaniem, na najlepszą pracę omawianego zbioru.

Trzecie miejsce na podium zajął Andrzej Łaski z miniaturą zatytułowaną „Dziadki”. Głównymi bohaterami są tutaj dzieci – poranieni i wyczerpani mali powstańcy, którym dorośli organizują teatrzyk „Dziadów” Adama Mickiewicza. Siłą komiksu jest uderzający kontrast pomiędzy zakrwawionymi maluchami na widowni a beztroskimi, uśmiechniętymi dorosłymi po drugiej stronie kurtyny.

W tym miejscu warto zwrócić uwagę na rolę najmłodszych w „Powstaniu’44”, ponieważ to właśnie oni zostali bohaterami wielu wyróżnionych prac. O maluchach opowiadają dwa najlepsze graficznie komiksy antologii: przywodząca na myśl prace Thomasa Otta „Wolska 44” Leszka Golińskiego i symboliczny „Syn Warszawy” Bartłomieja Stefanowicza. Dodajmy do tego shorty „Warszawskie dzieci”, „Gruzy” czy „Codziennie mi się synku śnisz” (opowiadający o dramacie ojca po stracie syna), a zobaczymy, jak silny w świadomości autorów jest obraz smyków uczestniczących w Powstaniu Warszawskim.

Mimo rzucającej się w oczy tematyki odwołującej się do dzieci, twórcy poruszają najrozmaitsze kwestie. O losach niepełnosprawnych w powstaniu, osobach niedosłyszących i niedowidzących traktują komiksy „Taubstumm” i humorystyczny „Czarno to widzę”. W ton fantastyczny uderzyli Paweł Sambor i Tomasz Pastuszka w historii zatytułowanej „Golem”, a także Węgrzy István Hromkó i Zolatán Körmedi w komiksie o superbohaterach – „Bohaterowie nie przegrywają”. Ciekawym pomysłem popisał się Tomasz Bereźnicki. Jego miniatura „Film” – wyróżniona nagrodą Muzeum Powstania Warszawskiego – opowiada o amerykańskich gwiazdach filmowych, rozprawiających o tym, by nakręcić film o dzielnych Polakach. Sportretowani w powstańczych mundurach: Colin Farrell, Brad Pitt, Leonardo DiCarpio czy Bruce Willis prezentują się znakomicie.

Komiksy zebrane w antologii poruszają rozmaite kwestie, zaskakujące jest jednak to, że właściwie żadna z prac nie stara się rekonstruować przebiegu Powstania Warszawskiego, przekazywać faktów typowo historycznych. Jest to jedna z największych różnic między tegorocznym i ubiegłorocznym konkursem. Papcio Chmiel, który przewodniczył obradom jury, zauważył: Prace konkursowe z pierwszej antologii odzwierciedlały bardziej realistyczne i historyczne epizody Powstania. Zostały stworzone na podstawie wiedzy czerpanej z przeczytanych książek i relacji żołnierzy. W tegorocznym konkursie wielu uczestników odeszło od przedstawiania historycznej prawdy wydarzeń, a zaczęło tworzyć wyimaginowany świat bajki, wydumanych fantastycznych bohaterów, pojazdów, broni i umundurowania.

Moim zdaniem to dobrze, że autorzy odeszli od tworzenia komiksów opartych na książkach historycznych, dali upust swojej wyobraźni i fantazji. Nawet jeśli zaprezentowane komiksy niewiele mają wspólnego z rzeczywistością, mogą zrobić wrażenie na odbiorcy. Komiksowe medium lepiej przemawia do wyobraźni, kiedy serwuje historie oryginalne i nieszablonowe. Przykładem może być short autorstwa Piotra i Stanisława Soczyńskich z recenzowanego zbioru. Pan Stanisław jest powstańcem i swoje wspomnienia zaprezentował w komiksie „Punkt Freta 11”.

Tematyka Powstania Warszawskiego idealnie nadaje się na konkurs. W ostatnich latach mocno akcentuje się akurat ten epizod polskiej historii. Mimo to wiedza o tym heroicznym, choć w ocenie historyków zupełnie niepotrzebnym akcie odwagi wciąż jest niewielka. Dlatego antologie takie jak „Powstanie’44” mają szansę przemówić do młodych ludzi, którzy na co dzień nie interesują się historią kraju. Może dzięki podobnym inicjatywom ktoś zapragnie pogłębić swoją wiedzę i sięgnie po literaturę przedmiotu, na przykład po popularne „Powstanie’44” Normana Daviesa czy problemowe „Powstanie Warszawskie” Jana M. Ciechanowskiego. A jeśli nie… cóż, przynajmniej pozostanie nam kawał naprawdę solidnego komiksu.

Mikołaj Ratka

„Powstanie ’44 w komiksie. Antologia prac konkursowych 2009”
Scenariusz: różni autorzy
Rysunki: różni autorzy
Wydawca: Egmont Polska
Data wydania: 19.04.2010
Liczba stron: 168 stron
Format: 170 x 250 mm
Oprawa: miękka
Papier: kredowy
Druk: kolorowy
Dystrybucja: księgarnie
Cena: 35,00 zł