Najlepsi wrogowie – Historia relacji pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a Bliskim Wschodem. Część pierwsza 1783-1853

NAJLEPSI WROGOWIE – HISTORIA RELACJI POMIĘDZY STANAMI ZJEDNOCZONYMI A BLISKIM WSCHODEM. CZĘŚĆ PIERWSZA 1783-1853
Tak różni, tak bliscy

Gilgamesz i jego brat Enkidu wyruszają na wyprawę do odległego kraju, by zdobyć drzewa na budowę świątyni. Chociaż w trakcie misji sprzeciwiają się boskiej woli, za co przyjdzie im zapłacić straszliwą cenę, wciąż wierzą w swoje święte zadanie. Przekonują o jego konieczności każdego – od starszyzny rodzinnego miasta Uruk po samych bogów. Nieustannie także sami utwierdzają się w przekonaniu, że wszystko, co robią, jest słuszne i usprawiedliwione. Jednak kilka stron dalej okazuje się, że z ich ust płyną słowa Donalda Rumsfelda i George’a W. Busha dotyczące inwazji Stanów Zjednoczonych na Irak w 2003 roku…

Tak rozpoczyna się komiks „Najlepsi wrogowie – Historia relacji pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a Bliskim Wschodem. Część pierwsza 1783-1853” autorstwa Jean-Pierre’a Filiu, francuskiego historyka i eksperta w sprawach Bliskiego Wschodu, oraz Davida B., autora legendarnych już „Rycerzy św. Wita”, których śmiało mogę nazwać jedną z najważniejszych powieści graficznych wszech czasów. Ich współpraca zaowocowała stworzeniem komiksu historycznego w formie niemal zupełnie nieznanej polskiemu czytelnikowi. Nad Wisłą tym terminem zwykło się określać bowiem grzeczne i całkowicie poprawne publikacje sławiące czy to określone wydarzenia z dziejów kraju (najlepiej triumfy polskiego oręża), czy martyrologiczne instruktaże patriotyzmu, kreślące (głównie na użytek młodego, jeszcze nieukształtowanego odbiorcy) jasny podział moralny: my – dobrzy, prawi, szlachetni i oni (zwłaszcza komuniści i Niemcy w każdej odsłonie) – źli, krwiożerczy i obrzydliwi. Francuski duet robi coś zupełnie innego. Nieskrępowani wymogami sponsorów i zleceniodawców, pozbawieni obowiązku dydaktyki i patrzący z dystansu twórcy z prawdziwym artyzmem opowiadają o złożonych dziejach ciągnącego się przez stulecia konfliktu, ocierając się wręcz o narracyjny geniusz.

Autorzy nie starają się w żaden sposób wychowywać czy uczyć, kto stoi po dobrej, a kto po złej stronie, nie chwalą bohaterstwa żołnierzy i nie piętnują okrutnych decyzji przywódców. Snuta przez Jean-Pierre’a Filiu opowieść jest rzeczowa i pozbawiona wartościowania. Historyk przytacza fakty i opinie, nie dając czytelnikowi prostych diagnoz kolejnych faz konfliktu. Jedna i druga strona jest winna kolejnych fal przemocy, obie mają swoich męczenników i oprawców. Narracja nie trzyma się kurczowo sfery militarnych starć i daleko jej od prostego, chronologicznego kompendium najważniejszych wydarzeń – scenarzystę o wiele bardziej interesują dyplomatyczne intrygi, niejasne okoliczności spisywania kruchych sojuszy i kuluarowe przepychanki. Taka strategia staje się oczywiście powodem licznych przemilczeń, traktowania poszczególnych etapów walki ogólnikowo czy wręcz pomijania niektórych wątków. Jednak francuski duet ani na chwilę nie udaje, że zależy mu na stworzeniu podręcznika. Wręcz przeciwnie – to w pogłoskach, mitach i wydarzeniach trudnych do znalezienia w dowolnym naukowym opracowaniu autorzy dopatrują się sedna zagmatwanej relacji pomiędzy kulturami tak skrajnie różnymi, a równocześnie paradoksalnie bliskimi.

Jednak obrana przez historyka droga narracji nie byłaby nawet w ułamku tak wyrazista, gdyby nie fantastyczne, genialne, urzekające ilustracje grafika. To oczywiście obelga z mojej strony – David B. nie ilustruje słów Filiu. On je stwarza na nowo, reinterpretuje, nasyca symboliką i okrasza swoim kunsztem. Z pozoru proste chwyty graficzne w połączeniu z niezwykle oszczędną w formie opowieścią dają przejmujący i fascynujący efekt, pozwalający spojrzeć na dzieje obu narodów z zupełnie niespotykanej perspektywy. Wyraźne inspiracje zarówno wschodnią sztuką zdobniczą, jak i amerykańską karykaturą polityczną łączą się w upajające plastycznie dzieło.

Z niecierpliwością czekam na kolejny tom i serdecznie polecam. Zwłaszcza rodzimym autorom komiksów historycznych.

Dziękuję wydawnictwu Kultura Gniewu za udostępnienie egzemplarza do recenzji.

Rafał Kołsut

Najlepsi wrogowie – Historia relacji pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a Bliskim Wschodem. Część pierwsza 1783-1853
Wydawnictwo: Kultura Gniewu
Tytuł oryginalny: Les Meilleurs ennemis: Première partie 1783/1953
Wydawca oryginalny: Futuropolis
Rok wydania oryginału: 2011
Liczba stron: 120
Format: 175×225 mm
Oprawa: miękka ze skrzydełkami
Papier: offsetowy
Druk: czarno-biały
Wydanie: I
Cena z okładki: 39,90 zł